Onderworpen - Michel Houellebecq
En zo zijn er in de 21ste eeuw intellectuelen die het islamisme steunen of het indirect steunen door kritiek op de islam scherp te veroordelen. Hoe kan het toch dat zoveel intellectuelen steeds maar weer verdwalen in het woud der ideeën en terecht komen bij onderdrukkende ideologieën en epistemologische idiotismen? De Franse schrijver Michel Houellebecq schetst een bijzonder onaangenaam toekomstbeeld van hoe gemakkelijk het bolwerk van vrijheid en Verlichting, de Sorbonne Universiteit, zwicht voor de islam. De roman Onderworpen is een dystopie. Een nachtmerrie. Toch is elk nieuw boek van Houellebecq is een sensatie: wat kan die man schrijven! Maar wat hij schrijft is verontrustend. Je kunt moeilijk sympathie hebben met de seksistische anti-feministische hoofdpersoon François (of met Houellebecq zelf – die veel lijkt op zijn hoofdpersonen), dat hoop ik althans.
In 2003 verscheen het boek Tegen de islamisering van Nederland van Pim Fortuyn die beargumenteerde dat “de politieke islam de grootste bedreiging voor de vrede in West-Europa is.” Ik wil eraan toevoegen, niet alleen de vrede, maar vooral ook de vrijheid. De reacties van de intelligentsia van Nederland waren indertijd dat Fortuyn overdreef en van een mug een olifant maakte: er waren heus belangrijker zaken dan moslims en de islam in een kwaad daglicht te stellen. Het werk van Fortuyn werd gezien als een bijdrage aan de radicalisering; juist door islamkritiek zou de islam van zich laten horen.
Anno 2015 is er van islamisering van de Nederlandse samenleving nog geen sprake. Maar het is wel duidelijk dat de islam, en niet alleen de terreurdreiging, een groot probleem vormt. Door het nog bestaande verzuilde systeem in de samenleving, nestelt de islam zich inmiddels wel in het onderwijs, in de ziekenzorg (de besnijdenisklinieken), in het omroepbestel, in gevangenissen als islamitisch geestelijk werkers, en in moskeeën die vrijelijk gebouwd kunnen worden en van waaruit haat en verdeeldheid gepredikt kan worden.
Theo van Gogh is op gruwelijke wijze vermoord door een moslim. Er zijn tal van doodsdreigingen geweest, er zijn aanslagen verijdeld en er is permanente politiebewaking nodig voor Geert Wilders omdat hij grote kans loopt vermoord te worden door een moslim. Geen krant wil moslimcartoons vertonen ofwel uit angst of vanwege zelfislamisering: het niet (onnodig) willen kwetsen van moslims. Het is een enge gedachte dat er een flink aantal moslimmannen rondloopt die maar wat graag Wilders (en Hirsi Ali, en Westergaard, enzovoorts) zouden willen vermoorden als ze daartoe kans zouden zien. De islam is blijkbaar een ideologie die mensen aan kan zetten tot moord. We zijn voorlopig nog niet af van de islam.
We denken vaak dat de open samenleving van het vrije Westen zoals die na WW2 gestalte kreeg tot in de verre toekomst zo zal blijven, zelfs dat de vrijheden en welvaart alleen maar zal toenemen. Dat is in ieder geval wat ik zelf heel lang heb gedacht. De welvaart en vrijheid zijn toegenomen, het communisme is geïmplodeerd. De liberale democratie is het einde van de geschiedenis. Het ideologische einde van de geschiedenis. Ik ben nog steeds van mening dat in essentie de liberale democratie het einde van de geschiedenis is in de zin van dat het lijkt alsof dat een staatsvorm is die de meest rechtvaardige en vrije samenleving kan creëren die er ooit is geweest. Alle politieke veranderen zullen zich binnen het paradigma van de liberale democratie afspelen. Echter, er is geen garantie dat dit ook echt gaat gebeuren. Er is een kans dat de verworven vrijheden weer zullen worden ingeperkt. Dat de vrije en open samenleving weer gesloten zal worden.
In de roman Onderworpen speelt zich een liberaal horrorscenario af: Frankrijk islamiseert. Er is een grote moslimpartij en er komt een eerste islamitische regering in Frankrijk. De moslimpartij vormt een coalitie met de socialisten als een blok tegen het rechtse Front National. De socialisten krijgen ministersposten op economie en financiën, maar de moslims krijgen onder andere onderwijs. Er worden in rap tempo onderwijshervormingen doorgevoerd. Alle docenten moeten moslims zijn, jongens en meisjes gescheiden onderwijs. De beroemde Sorbonne universiteit wordt ook geïslamiseerd. De docenten kunnen kiezen: of bekeren tot de islam, of kiezen voor een royale oprotpremie. Het geld is geen probleem: Saudi-Arabië subsidieert ruimhartig. Ook in het maatschappelijk leven is er een omslag: de kleding van vrouwen moet een stuk bedekter.
De hoofdpersoon uit het boek is hoogleraar Franse letterkunde aan de Sorbonne. François is gespecialiseerd in de schrijver Joris-Karl Huysmans (1848-1907). Aangezien ik niet zo bekend ben met de Franse literatuur, moest ik nakijken of deze figuur door Houellebecq is verzonnen. Huysmans blijkt te bestaan. Huysmans bekeert zich in de loop van zijn carrière tot het katholicisme en draagt zijn geloof uit in zijn werk. Hij trekt zich uiteindelijke terug in een klooster. De hoofdpersoon koppelt alles wat hij denkt en zegt terug aan Huysmans. François is een lege huls; hij is een egoïstische, misantropische nihilist. Hij heeft nauwelijks interesse in wat er in de wereld, of op de universiteit gebeurt. Hij is opportuun qua seks, heeft regelmatig relaties met studentes en is een hoerenloper. Het is te hopen dat het beeld dat Houellebecq schetst van de letteren faculteit fictie is: de wetenschappers zijn mensen die proefschriften en artikelen produceren door eindeloos op een heel klein stukje van de letterkundige traditie te graven.
Ik dacht altijd dat ik wetenschap zonder enig doel aanmoedigde, maar nu ik dit gezever lees brengt het me aan het twijfelen. Hoeveel meer proefschriften en artikelen kun je publiceren over het werk van (grote en minder grote) schrijvers, als Huysmans. Dat geldt voor de filosofie natuurlijk ook: hoeveel mensen zijn er niet gepromoveerd op het orakel Heidegger? Houellebecq is zelf een schrijver waar in de toekomst mensen op zullen promoveren. Er zullen hoogleraren letterkunde zijn met Houellebecq als specialisme – behalve dan als het scenario zoals dat in Onderworpen wordt beschreven, bewaarheid wordt en het onderwijs islamiseert. In dat geval is Houellebecq’s werk taboe.
In een mooie overpeinzing over Huysmans merkt François over literatuur op: ‘Maar alleen literatuur kan je de indruk geven van contact met een andere menselijke geest, zijn zwakke en zijn grootse kanten, zijn tekortkomingen, zijn bekrompenheden, zijn dwangvoorstellingen en zijn overtuigingen; met alles wat hem aangrijpt, interesseert, opwindt of tegenstaat. Alleen literatuur kan je in contact brengen met de geest van een dode, op een directere, completere en diepere manier zelfs dan met een vriend met wie je praat – want hoe die en hoe duurzaam een vriendschap ook is, nooit geef je je in een gesprek zo volledig bloot als tegenover een lege pagina, voor een lezer die je niet kent.’
De levensstijl van de hoofdpersoon en trouwens ook de andere personages die de revue passeren, is walgelijk: hij is een rokende, alcoholistische, afhaaleten etende antifeministische seksist die vrouwen puur als lustobject ziet – andere vrouwen merkt hij niets eens op. Politiek engagement is hem vreemd. De milieuproblemen, de vleesdiscussie het is allemaal niet aan hem besteed. Hij is dan ook een lichamelijk wrak, terwijl hij pas in de 40 is. Ik werd onpasselijk van de rooklucht waarmee het boek doordesemt is en van de vele slempartijen.
Frankrijk islamiseert en de Sorbonne wordt Islamitisch. De hoofdpersoon wordt ontslagen met behoud van salaris. Maar dan wordt hij persoonlijk door de rector gevraagd of hij niet toch hoogleraar wil worden, met een ontzettend hoog salaris en zeer weinig verplichtingen. De Sorbonne wil prestige (al is het een raadsel waarom deze Huysman-expert daar bij zou horen). De enige voorwaarde is dat hij zich bekeert tot de islam. Wellicht tot zijn eigen verbazing volgt hij het voorbeeld van Huysmans die zich bekeerde, zij het tot een ander geloof. Daar eindigt het boek. Met de suggestie dat hij zich zal wentelen in zijn privileges, inclusief het recht op polygamie.
De vrijheid van het individu, de rechten van de mens, worden in mum van tijd verkwanseld en het eigenbelang zegeviert. Vrouwen worden hun moeizaam verworven vrijheden weer afgenomen. Houellebecq is niet heel uitgebreid over hoever de samenleving islamiseert en welke aspecten van de sharia worden overgenomen: of abortus en euthanasie worden verboden, of de vrijheid van meningsuiting wordt ingeperkt, of vrijheden voor homoseksuelen worden beperkt, of de doodstraf wordt ingevoerd, of nudisme wordt verboden…
Natuurkundige Nils Bohr merkte op dat: "Prediction is very difficult, especially if it's about the future." We kunnen de toekomst niet voorspellen, maar het is goed om na te denken over verschillende mogelijke paden, vooral omdat wijzelf mee kunnen bepalen welk pad het gaat worden. Het is mogelijk dat in de toekomst de islam meer invloed zal hebben. In mijn eigen boek Prometheus merkte ik op dat ‘De 21ste eeuw zal de eeuw van de islam zijn’. Dan hoop ik natuurlijk niet, dat is een gruwelgedachte!! Maar het is wel iets dat mogelijk is, zeker gezien de demografische ontwikkelingen van moslims. Als we niet willen dat dit scenario zich voltrekt zullen we zeer op onze hoede moeten zijn. De liberale democratie is met moeite en strijd verworven, er is geen garantie dat dit in de toekomst zal standhouden.
Onderworpen is geschreven vóór de aanslag op Charlie Hebdo in januari 2015. Die aanslag laat zien dat er in een fundamentele botsing is tussen de kernwaarden van de Franse revolutie (en de Verlichting) en de islam. De vrijheid van meningsuiting is een kernwaarde van de opensamenleving, en het is een gruwel voor moslims. Voor veel gelovigen trouwens– maar moslims zijn bereid te moorden voor hun boosheid, niet veel andere gelovigen doen hun dat na. Er zit echt iets in de islam zelf dat dit bewerkstelligt. Een wereld zonder islam zou een betere wereld zijn.
Onlangs las ik de ecologische dystopie The Collapse of Western Civilization (2015) van de wetenschapshistorici Orestes en Conway. De kans dat ons een ecologische catastrofe te wachten staat is zeer groot. Het beeld dat de auteurs van de toekomst schetsen is verontrustend. De islamitische dystopie kan daar als verontrustend toekomstvisioen bij gevoegd worden. Als wij willen dat de toekomst net zo blijft zoals nu, dan zullen wij radicaal moeten veranderen. Literatuur kan meer zijn dan verhaaltjes. De dystopie is springlevend. En dat is beangstigend.
Michel Houellebecq, Onderworpen, De Arbeiderspers, Amsterdam, 2015, vertaald door Martin de Haan.
Recensie door Floris van den Berg
