Over het belang van instituties en rituelen in een diverse samenleving - Gert Jan Geling

In Nederland staat deze tijd van het jaar in het teken van feest vieren en herdenken, van Koningsdag (27 april), de Dodenherdenking (4 mei) en Bevrijdingsdag (5 mei). Het is een tijd van stilstaan bij het heden, en gezamenlijk het heden beleven. Een tijd van het verstevigen van de onderlinge banden in de samenleving, wat bijdraagt aan de sociale cohesie. De NOS had een item over hoe Syrische vluchtelingen juist op Koningsdag zich echt Nederlander kunnen voelen, en aan kunnen haken bij de rest van de samenleving. Op deze dag kleden zij zich in het Oranje, wensen mee te doen aan de festiviteiten, en daar ook zelf aan bij te dragen. Het is voor hen een dag die hen bij uitstek Nederlander laat voelen, iets tastbaars Nederlands wat zij kunnen omhelzen als zijnde nieuwe Nederlanders. Koningsdag verbindt daarmee, en is een feestdag voor Nederlanders van alle achtergronden, waarbij niet de onderling verschillen maar juist datgene wat verenigt centraal staat.

Een dag als Koningsdag speelt dus een buitengewoon nuttige rol in een samenleving. En Koningsdag bestaat uiteraard niet zonder de institutie waaraan zij haar naam ontleent, het Koningshuis. Het Koningshuis bewijst hiermee dus ook haar nut als een verbindende factor waarmee Nederlanders van alle achtergronden zich kunnen identificeren, en die een verbindende rol speelt. Hierbij gaat het overigens niet zozeer om de traditie an sich, om de gedachte die erachter ligt, maar vooral om het overstijgende gevoel. De Franse socioloog Emile Durkheim schreef al dat een samenleving belang heeft bij gezamenlijke rituelen, waarbij de collectieve beleving centraal staat.

En deze rituelen ten behoeve van de collectieve beleving zijn vooral van belang in een diverse samenleving. In een samenleving waarin diverse bevolkingsgroepen samenleven ligt verdeeldheid altijd op de loer. Onderlinge binding en sociale cohesie is allesbehalve gemeenschappelijk. Om dat te bewerkstelligen moeten er inspanningen geleverd worden. Diversiteit is een factor die juist een risico voor de erosie van de onderlinge sociale cohesie inhoudt. Juist daarom moet hier extra aan gewerkt worden. En symbolen, instituties, rituelen en tradities spelen daarbij een belangrijke rol.

Het ontwikkelen van nieuwe, breed gedeelde, tradities en rituelen kan een goede zaak zijn, maar veel belangrijker is het om reeds bestaande tradities en rituelen inclusief te maken en vooral in stand te houden. Deze zijn immers in een samenleving ingesleten. En elke samenleving kent dergelijke tradities en rituelen. Zo kent België het Koningshuis en de Nationale Feestdag, het Verenigd Koninkrijk eveneens het Koningshuis en Frankrijk Quatorze Juillet en de Republiek.

Elke samenleving, maar vooral de snel veranderende samenlevingen in Europa, zouden er daarom goed aan doen haar eigen symbolen, tradities, rituelen en instituties in stand te houden. In de context van voortschrijdende Europese eenwording hoeft dit dus niet te betekenen dat natiestaten dit op hoeven te geven. Integendeel, het kan juist een bevestiging van ons Europeaan zijn betekenen. Het zou alleen een goede zaak zijn wanneer Europa ook sterker inzet op deze gezamenlijke tradities en rituelen, die als een extra laag bovenop de reeds bestaande tradities en rituelen van de natiestaat komen.

Symbolen, instituties, tradities en rituelen doen er dus toe, en zouden in stand gehouden moeten worden. Als samenleving zouden we er naar moeten streven dat alle burgers, zowel nieuwkomers als reeds gevestigde burgers, hieraan bij kunnen dragen en zich hiermee kunnen identificeren. Met name in deze tijd hebben wij als samenleving dit hard nodig, om te voorkomen dat we als los zand uiteen vallen. Juist voor liberalen is het ook belangrijk om dit te beseffen. Liberalen gaan uit van de kracht van individuele burger, maar mogen niet vergeten dat ook al die burgers samen zaken nodig hebben die hen onderling binden. Deze zaken moeten we dus koesteren, en waar nodig uitbreiden. Alleen op die manier kunnen we ervoor zorgen dat we ook als samenleving onderling met elkaar verbonden zijn, en blijven.

Gert Jan Geling

mailto:gjjgeling@hotmail.com