Radicalisering ontrafeld - Teun van Dongen
Naar aanleiding van de recente terroristische aanslagen hebben wij ons wellicht allemaal afgevraagd: wie, en vooral waarom, doet zoiets? Dit boek probeert op een overzichtelijke en heldere manier een aanzet tot antwoord te geven op deze vragen. Wat vooral origineel is aan dit boek, is dat de auteur vertrekt vanuit concrete cases, zelfs deze van een niet meer zo recent verleden. Voorbeelden worden gehaald uit de Russische Revolutie eind 19de begin 20ste eeuw, de periode van de IRA, RAF en andere aanslagen hier in Europa van de jaren 60 en 70 van de vorige eeuw. Nadien ook de eerste ‘terroristische’ aanslag in Oklahoma in de Verenigde Staten. Om dan aan te sluiten bij de actualiteit met de zogenaamde islamitische terreuraanslagen.
Daarbij put de auteur uit authentieke bronnen van ofwel de plegers zelf van die aanslagen, zoals de aanslag in Noorwegen door Anders Breivik, gerechtelijke dossiers en/of wetenschappelijke studies die rond deze cases zijn gemaakt. Dit alles met de bedoeling zo dicht mogelijk bij de dader te staan en, als het enigszins kan, zo diep mogelijk in zijn ‘brein’ te kunnen kijken door wat hij ofwel zelf nog heeft verteld als hij zijn aanslag heeft overleefd, ofwel door wat hij zelf vooraf heeft neergeschreven of publiekelijk heeft verkondigd voor hijtot zijn daad isovergegaan.
Bij het peilen naar de motieven van deze ‘terroristen’, maakt de auteur vooreerst een onderscheid tussen motieven die buiten de pleger zelf liggen, de zogenaamde politieke motieven. Het gaat onder meer over opstand tegen repressie, het afwijzen van uitbuiting en/of ellende van zijn medemensen, het stopzettenvan de‘grote samenzwering’ zoals daar zijn het kapitalisme, het kolonialisme, het imperialisme, het zionisme en/of het creëren van de heilstaat). Daarnaast zijn er de meer persoonlijke redenen die slechts van heel ver te makenhebben met politieke, religieuze en/of andere filosofische motieven, en waarbij deze ‘hogere’ waarden als een soort vijgenblad worden gebruikt, om strikt persoonlijke beweegredenen te verbergen. Deze persoonlijke motieven zijn bijvoorbeeld het zoeken naar erkenning, het streven (vooral voor zichzelf) naar zekerheid en/of bescherming, het wegvegen van schuldgevoelens door aan zelfopoffering te doen (om voor zichzelf een hoger aanzien en/of status te verwervenbinnen de groep) of gewoonweg uit sensatiezucht.
Geen verrassing natuurlijk als de auteur aangeeft dat er zelden één motief of een éénduidige manier van de pleger tot zijn verwerpelijk daad brengt. Meestal haken diverse elementen in elkaartot een letterlijk en figuurlijk explosieve cocktail. Maar wat toch als rode draad door al die cases naar voren komt, is dat de persoonlijke motieven aanzienlijk zwaarder doorwegendan de politieke en/of religieuze beweegredenen. Wat meteen een hele zware uitdaging stelt voor de politieke, uitvoerende en rechterlijke macht om het terrorisme en de radicaliseringte bestrijden. Dat gebeurt dan niet alleen louter repressief, dus achter de feiten, maar best ook preventief.
Grenzen sluiten of sommige religies verbieden en andere ‘blinde’ maatregelen gaan dan meestal aan de oorzaken en problemen voorbij. Preventie en dé-radicalisering moeten vooral focussen op de persoon zelf. Onder meer door eerlijke kansen te geven, door achterstelling en/of discriminatie van duidelijk ‘herkenbare’ groepen maximaal te vermijden, door ontspoorde gezins- en/of professionele situaties sneller te (h)erkennen en te remediëren. Alleen zo kunnen we beter bijdragen tot het minimaliseren van het risico op zogenaamd terroristisch gedrag.
Daarom is dit boek zeker het lezen waard. Het probeert op een heldere en concrete manier te komen tot een meer genuanceerd beeld van ‘de’ terrorist en de manier waarop daar moet worden mee omgegaan. Misschien jammer dat de auteur vergeet één belangrijke ‘disclaimer’ te plaatsen. Namelijk daden die in de ogen van de zittende machtshebbers als ‘terroristisch’ worden bestempeld, zullen door de onderdrukte delen van de bevolking als ‘verzetsdaden” worden aanzien. Op die manier blijven regimes, zoals Assad in Syrië, acties die in onze westerse ogen getuigenvan legitiem ‘verzet’, als terrorisme bestrijden. Dus naargelang het gezichtspunt, krijgen dezelfde daden een verschillend etiket. Ook dat maakt het verhaal rond de strijd tegen het terrorisme natuurlijk niet eenvoudig en eenduidig.
Teun van Dongen, Radicalisering ontrafeld,
Recensie door Mark Bienstman
