Politics. Between the extremes - Nick Clegg
De Britse politicus Nick Clegg was van 2007 tot 2015 leider van de Liberal Democrats. Bij de verkiezingen van 2010 haalde zijn partij 6,8 miljoen stemmen en 57 zetels in het Britse parlement. Dat kwam ondermeer door zijn uitgesproken pro-Europese houding, zijn klemtoon op het belang van de privacy en de toegankelijkheid van het onderwijs. Daarbij toonde Clegg zich een gewiekste debater die heel wat kiezers kon overtuigen, en op die manier een redelijk alternatief bood voor de bestaande machtspartijen, de Conservative Party en de Labour Party. Die haalden bij die verkiezingen onvoldoende zetels om een parlementaire meerderheid te halen en dus kwam er voor het eerst in de geschiedenis een coalitieregering van Conservatieven en Liberalen, waarin Clegg vicepremier werd. Daarbij sloot Clegg heel wat compromissen en schoof zelfs een aantal van zijn verkiezingsbeloftes helemaal opzij. Het gevolg was dat hij bij de verkiezingen van 2015 een heuse afstraffing kreeg en nauwelijks 8 van de 57 zetels overhield. Clegg nam zijn verantwoordelijkheid en nam ontslag.
Zopas verscheen zijn autobiografie Politics. Between the Extremes waarin hij uitlegt hoe en waarom hij in 2010 en in de latere jaren van zijn vicepremierschap zo gehandeld had. Daarbij zoekt hij geen excuses voor zijn eigen falen, maar probeert hij duidelijk te maken hoe het politieke systeem in het VK werkt, welke zaken hij desondanks toch gerealiseerd kreeg en vooral wat de lessen zijn die men uit zijn ervaringen kan trekken. Het boek van Clegg doet sterk denken aan het boek Naar zeventien zetels en terug van Jan Terlouw, de gewezen voorzitter van D66 in Nederland. Ook daarin gaat het over de spectaculaire opmars van een politieke partij gevolgd door een regeringsdeelname, en dan een opdoffer van formaat. Maar terwijl het boek van Terlouw bekritiseerd werd omwille van een gebrek aan zelfkritiek, gaat Clegg volledig door het stof en probeert hij zijn houding als vicepremier niet te verbloemen. ‘Instead, it is a candid reflexion on my experiences, and an attemp to understand why politics has become so volatile and unpredictable in recent years,’ schrijft Clegg.
Clegg beklemtoont dat de kiezers van de LibDem de antipode zijn van de populisten zoals de UKIP-partij die Europa de rug heeft toegezegd. Nick Clegg noemt het een strijd tussen rationele kiezers tegenover de extremisten (in zijn ogen de populisten). In die zin heeft hij het over de Brexit als een clash tussen kosmopolitische en vooral jongere kiezers (die in meerderheid tegen de Brexit stemden) en de mensen uit de niet stedelijke gebieden, tussen diegenen met een universiteitsdiploma en die zonder diploma’s, tussen diverse etnische gemeenschappen en de blanke werkende klasse. Maar nog verder heeft hij het over de populisten van links en van rechts die inspelen op de angst voor buitenstaanders: “For Donald Trump, it’s the Mexicans. For Nigel Farage and the Breiteers, it’s Brussels. For Alex Salmond, it’s England. For Marine Le Pen, it’s the Parisian elite. For Victor Orbán, it’s Islam,” zo schrijft hij. Populisten beweren daarbij dat elk probleem eenvoudig op te lossen is. “Stop immigratie. Stop vrijhandel. Veroordeel de Islam. Arresteer bankiers.” Dat staat haaks op het liberalisme dat zich weigert over te geven aan simplistische ideeën, aldus Clegg.
“Builing walls, dividing nations and stopping commerce do not help anyone in the long run, especially the poor and vulnerable,” zo schrijft hij. Zelf koestert Clegg een optimistisch wereldbeeld, en dat lees je doorheen al zijn teksten. Hij weigert zich neer te leggen bij het doemdenken dat Europa en de wereld in zijn greep heeft. Clegg geeft ruiterlijk toe dat hij strategische en politieke vergissingen heeft gemaakt als vicepremier, maar hij blijft geloven dat de liberale boodschap dat, volgens hem, het enige antidotum is voor het nefaste nationalisme en populisme. En dat zie je opnieuw in de peilingen. Ondanks het debacle van 2015 lijken de LibDems zich snel te herstellen door een resoluut pro-Europa discours waarmee ze appelen aan de 48% Britse kiezers die tegen de Brexit stemden. Terwijl de regering van Theresa May een weg zoekt om de economische schade door de afsplitsing te beperken, pleiten de Libdems volop voor een behoud van het Europese lidmaatschap van het VK bij Europa, en dat met steeds meer succes.
Denk aan de overwinning van LibDem-kandidate Sarah Olney bij een tussentijdse verkiezing in het kiesdistrict Richmond Park op 2 december 2016. In haar overwinningsspeech maakte Olney duidelijk dat er een heuse anti-Brexit golf aankomt: “Most voters were saying they were really alarmed about Brexit, really alarmed about the direction it is taking the country and they want to do something about it.” En wat later: “It does look now as if we can have a vote in Parliament that might override the referendum. And I will, obviously, be voting to Remain because that is always what I have believed.” LibDem leider Tim Farron verwoordde de enigzins onverwachte verkiezingsoverwinning als volgt: “We’re back.” Het is ook opvallend hoeveel Britse jongeren de visie van Guy Verhofstadt in het Europees parlement steunen, die een stem wil geven aan de 48% kiezers die tegen de Brexit waren.
Clegg schrijft dat hij zijn lesje geleerd heeft van de toegevingen die hij moest doen in de coalitieregering met de Conservatieven, maar blijft het ‘compromis’ als deugd verdedigen. Niemand heeft helemaal gelijk, het is maar door toegevingen te doen en een eerbaar akkoord te bereiken dat men de samenleving helpt, aldus Clegg. Dat klopt wel enigszins, maar finaal gaat het in de politiek vooral om macht, namelijk de macht om zijn principes door te drukken. Hierin lijkt Clegg te soft geweest. Ook in dit boek kan hij het niet uitleggen waarom hij zoveel principes overboord gegooid heeft om een coalitieregering te vormen. Ik vrees dat hij dat als politicus nog moeilijk kan rechttrekken. Hij verwijt de socialisten dat ze zich tegen hem keerden, en de conservatieven dat ze hem misbruikten, maar dat overtuigt niet helemaal. Het gaat immers om de eigen kracht, de eigen macht om bepaalde principes door te drukken, zelfs al laat men daarvoor een regering vallen. Clegg was teveel staatsman en te weinig partijman. Hij was een gentleman tussen roofdieren.
Clegg eindigt zijn boek met een enthousiast pleidooi voor Europa. Hij citeert daarbij Winston Churchill die na de Tweede Wereldoorlog stelde: “We must build a kind of United States of Europe.” Dat is vandaag een zogenaamd politiek incorrecte boodschap, maar wie wat nadenkt beseft dat het een bijzonder progressieve visie is. Hij haalt daarbij fel uit tegen de diegenen die het land uit de EU willen duwen, zoals Nigel Farage, maar ook naar marine Le Pen, Geert Wilders, Gouden Dageraad, de Jobbik-partij in Hongarije, de extreemrechte Vrijheidspartij in Oostenrijk, Sarah palin en natuurlijk Donald Trump (toen nog bezig met de voorverkiezingen voor de Republikeinen). Daarover schreef hij de volgende, enigszins profetische woorden: “All these parties, to a greater or lesser extent, claim that our fears can be allayed by rejecting multiculturalism, condemning Islam, stopping immigration, limiting minority rights, withdrawing from the EU, ignoring judges, scrapping human rights, stringing up bankers, vilifying liberal media elites and restoring past traditions.” Dat gebeurt nu exact in de VS.
Het is evenwel te begrijpen dat velen angst hebben, want ze zien en voelen bijvoorbeeld dat hun regeringen nauwelijks vat hebben op de globalisering en de mondiale gebeurtenissen. Dat gevoel van verlies van controle drijft veel kiezers naar extreemrechts, zoals de hiervoor vermelde partijen en politici, en naar extreemlinks zoals Podemos in Spanje, Syriza in Griekenland en Jeremy Corbyn in het VK, aldus Clegg. Al die partijen en bewegingen keren zich af van het esthabishment, de mainstream media, de gevestigde politieke en economische elites. “This is why I call the rise of this kind of politics – populist politucs from both left and right – an ‘Age of Unreason’. Not because the individuals who support these parties are necessarily irrational, but because reason is underpinned bij doubt and open enquiry – both of which are shunned by populist politics.” Daartegenover plaatst Clegg een politiek van de rede die berust op een geloof in de waarde van kritisch onderzoek en debat.
Modern liberalisme komt voort uit de Verlichting, uit de macht van de wetenschap, van de Reformatie en de afwijzing van de goddelijke regel. Het is de rede die ons leidt, los van tradities en gewoontes. Dat is de reden waarom voor liberalen onderwijs een topprioriteit is. Want onderwijs zorgt voor de bevrijding van het vermogen van individuen, ongeacht hun afkomst. Het was ook geen toeval dat liberalen de eerste pleitbezorgers waren voor rechten van homo’s en transgenders. Het liberalisme is volgens Clegg een optimistische levensvisie dat het individu vrijlaat en via empowerment in staat stelt om zelf de juiste beslissingen te nemen. Het is dan ook, in het bijzonder voor liberalen, weerzinwekkend dat het Labour-parlementslid Jo Cox in Yorkshire in het VK werd doodgeschoten omdat ze campagne voerde tegen de Brexit. Ziehier het gevaar van het populisme dat mensen er toe aanzet om onze liberale rechten en vrijheden opzij te schuiven en opgezweept overgaan tot dergelijke daden.
Het zit bij Clegg heel diep dat een meerderheid van de Britten stemden voor de Brexit. Hij is en blijft een overtuigde Europeaan (zijn moeder is een Nederlandse), en schrijft dan het volgende: “Like many people whose parents and grandparents have come from elsewhere to make a home in Britain, it is the combination of the rule of law, tolerance and innovation that has fostered in me a profound sense of belonging to this country.”Hij verwijst ook naar de verschrikkingen van de vorige eeuw met het fascisme, communisme en nationalisme die gelukkig voorbij zijn. Maar die systemen kunnen terugkeren. “This makes the rebirth of political liberalism across Europe such an urgent task.” De rede zal het uiteindelijk halen op de onredelijkheid, zo besluit Nick Clegg.
Recensie door Dirk Verhofstadt
Nick Clegg, Politics between extremes, Penguin RandomHouse, 2016
Links
