Bedankt dat ge mij wilt helpen - Patrick Wyffels
Het is Vrijdag 11 november 2016. Laatste dag Boekenbeurs. Op het Rood Podium loopt het debat over euthanasie met Wim Distelmans, LEIFarts Patrick Wyffels en Jacinta De Roeck: ‘Bijna vijftien jaar na de stemming van de euthanasiewet blijft het onderwerp euthanasie in de taboesfeer…’ Na afloop van het debat is er de obligate signeersessie. Daarna zal ik een gesprek hebben met Patrick Wyffels over De LEIFarts. ‘LEIFarts worden, daar kies je niet voor. Je wordt gekozen. Huisarts dat word je, dat is een keuze.’ Met de eerste regels uit De LEIFarts zet Anne-France Ketelaer de toon voor een geëngageerd gesprek tussen Wim Distelmans, Jacinta De Roeck en ‘Pat’ Wyffels over euthanasie en de taak van de LEIFarts. Daarover gaan ook de dertig verhalen in het boek van Wyffels.
Na afloop van het debat vind ik hem op de signeerstand van Houtekiet. Wim Distelmans signeert er de 10de druk van Een Waardig Levenseinde, Patrick Wyffels zijn De LEIFarts. Wim schreef daarin het voorwoord, Jacinta een nawoord. Signeren vraagt een luisterend oor voor de lezer. Het sluit naadloos aan bij de taak van de LEIFarts: voor elke klant is er een attent lijntje, een toepasselijk praatje en, als het effe kan, een persoonlijke babbel. Wanneer de toeloop is geluwd vindt het trio tijd voor de nodige inside jokes en een inschatting: De LEIFarts kreeg een betrokken en, vooral, waarderende belangstelling.
We lopen samen naar de perszaal. Doorheen het tumult van de Boekenbeurs. Jengelende kinderen op weg naar Marc de Bel. Wielerfanaten op zoek naar Cancellara en een handtekening die goudwaarde zal krijgen. ‘Lang geleden dat ik hier nog was…’, zegt Pat. ‘Vroeger. Ooit. Met de kinderen…’ We werken ons voorbij de signeersessie van Jeroen Meus. Keukenfreaks in bedwang gehouden door een afspanning annex suppoost die hen druppelsgewijs toelaat: keukenmoeders, mannen met top-chef-ambities, … Allemaal met Dagelijkse Kost in de aanslag. Die gastronomische bijbel moet eeuwigheidswaarde krijgen na een persoonlijke babbel en een gezaghebbende hint van de populaire kookgoeroe.
In de andere hallen nog meer bezoekers. ‘Zoveel boeken... Wie leest dat allemaal?’, probeert Pat. Ik bedenk stilletjes dat De LEIFarts vandaag allicht meer het lezen waard is. Op het Rood Podium werd al gezegd waarom het boek er moest zijn: ‘Wie ben ik en wat doe ik? Ben ik nu een beul die naar zijn werk gaat? Of ben ik een vriend, die een ultieme daad van vriendschap zal belijden? Straks geef ik een spuitje, en weg is het leven.’ In de inleiding lees ik: ‘… op weg naar een beter begrip voor de ultieme vraag van onze medemens.’ We stappen de relatieve luwte van de perszaal binnen en zoeken een rustige plek. Ik vraag Pat een fragment uit zijn boek te kiezen. Het wordt ‘Happiness is not a destination, but a-way of life.’ Ik word getroffen door het verbindingsstreepje bij ‘a-way’.
“Bedankt ook, dat je mij niet meer wil overtuigen van dingen, maar dat ik hier vrij kan zeggen waar het op staat, zonder dat ik me moet verdedigen voor wat dan ook...” Dit gesprek lijkt op het vorige. Het zijn slechts twee contacten, maar het is duidelijk. Ik denk dat nog een of meerdere contacten niets meer zullen veranderen, en zeg, tot haar grote opluchting, dat ik bereid ben een datum te bepalen.”
“Ik kom binnen, de kamer is warm, want er branden honderd kaarsjes, korte en lange, alleenstaande, maar ook veel in glazen potjes. De opengeklapte pc zorgt voor haar favoriete muziek, die van The Broken Circle Breakdown. Ze ziet me binnenkomen en staat moeizaam op, met pijn. Toch tovert ze een glimlach op haar verweerde gelaat, en krijgt tranen in de ogen. Ik krijg onverwacht een kus op de wang, en ze omhelst me. ‘Bedankt dat ge mij wilt helpen'.”
“Ik maak me zo klein mogelijk in een hoekje van deze kleine huiskamer, waar alles in gereedheid werd gezet: een bed, muziek, kaarsjes, als bij een viering met dierbaren. Dat was het ook een beetje, als het afscheid voor een verre reis, waar nog vlug enkele belangrijke dingen werden gezegd. En veel werd geweend. Naast mij lees ik kattebelletjes op het prikbord. Spreuken, teksten en brieven van mensen met veel begrip en respect. Ik heb er één onthouden: ‘Happiness is not a destination, but a-way of life’.”
Begrip. Respect. Het wordt ook de ondertoon van ons gesprek. Waarbij ik bedenk dat vooral foute woorden de taboesfeer rond euthanasie kleuren. ‘Bespreekbaar maken…’ Ik zeg dat ik het boek niet vanzelfsprekend vindt en vraag of ik het ook een rechtvaardiging of, zelfs, een pleidooi mag noemen.
Patrick Wyffels: Misschien heeft het wel verschillende lagen. Er is de verhalende lijn waarbij mensen wel eens in de spreekkamer van de dokter willen kijken. De voorbereiding en uiteindelijke uitvoering van de euthanasie zijn belangrijk momenten. In mijn boek leg ik uit hoe dat gaat. Maar een tweede gelaagdheid is zeker: ‘Wat doet dat met mensen?’ Er is de moed die de patiënt moet opbrengen om de vraag naar euthanasie te stellen. Het betreft dan soms pijnlijke zoektochten naar een oplossing. Met een mogelijke afwijzing en de emoties die dat teweeg brengt. En er zijn ook de emoties van de arts, natuurlijk…
Is De LEIFarts bedoeld om gerust te stellen?
Patrick Wyffels: Het boek wil demystifiëren. De organisatie LEIF wil mensen helpen en duidelijk maken dat je in dit land keuzes kunt maken. Gelukkig, maar! We willen mensen informeren over wat kan. Eén mogelijkheid, maar niet de enige, is euthanasie. We worden geconfronteerd met mensen die niet willen stérven, maar absoluut niet willen voortleven. Uiteindelijk is iedereen betrokken bij waardig sterven.
Schreef u het boek als een soort van loutering voor uzelf?
Patrick Wyffels: Schrijven is het afschrijven van emoties. Mijn boek doet dat zeer zeker, maar is ook gericht tegen de demonisering van het gebeuren. Ik begrijp dat niet goed. Het gaat om de vraag van mensen over het einde van hun leven. Zij hopen daarbij op meer begrip. Het boek is ook gericht tegen de demonisering van wie zich daarvoor inzet. Ik denk onder meer aan Wim Distelmans die soms wordt omschreven als de baarlijke duivel of als ‘Dokter Dood’…
U verwijst nu naar de Britse pers die hem zo voorstelde omwille van een studiereis naar Auschwitz die hij organiseert, terwijl het gaat om een symposium rond een waardig levenseinde. Patrick Wyffels: Wij krijgen in de media niet steeds een correct forum om te informeren en te verduidelijken. De LEIFarts is dan een alternatief. Het boek weekt ook emoties los. En dat is goed.
Eerder in het fragment dat u selecteerde, zegt uw patiënt: 'Bedankt ook, dat je mij niet meer wil overtuigen van dingen, maar dat ik hier vrij kan zeggen waar het op staat, zonder dat ik me moet verdedigen voor wat dan ook...' Dat is wel de meest concrete uiting van respect voor de vrije keuze en de zelfbeschikking.
Patrick Wyffels: Het recht op waardig sterven houdt de keuzevrijheid en het respect voor die keuze in. Wat die keuze ook moge zijn. Euthanasie is maar één mogelijkheid. Weinig mensen zeggen dat ze angst hebben voor de dood, maar wél voor de manier waarop ze gaan sterven. Dat is misschien wel de kern van heel de problematiek.
Als LEIFarts ijvert u voor het recht op waardig sterven, de vrije keuze en de zelfbeschikking. Hoe kan u uw patiënten daarin geruststellen?
Patrick Wyffels: Voor alle duidelijkheid: het is nooit goed om een patiënt te zeggen: ‘Dat komt in orde. Ik zorg daarvoor.’ Zo gaat dat niet… Maar met een luisterend oor en tijd kan je duidelijk maken dat mensen weten dat hun vraag ontvankelijk is. En dan zie je die onrust soms ongelooflijk verminderen. Omdat ze weten: ‘Ik kan terecht bij iemand.’ Daarna kan je verder en zien waar je samen landt.
Het verhaal ‘Wielemie’ leert me dat die geruststelling kan zorgen voor nieuwe energie en levenslust. Het gaat over rolstoelatlete Mieke Vervoort en begint met de vraag: ‘Is euthanasie levensverlengend?’
Patrick Wyffels: Mieke Vervoort liep jaren geleden rond met zelfmoordgedachten, maar vond bij Wim Distelmans geruststelling. Ze heeft intussen fantastische dingen gedaan. Niet enkel op sportief gebied. Toen ze in Rio de internationale pers niet te woord kon staan omdat er zeventig aanvragen waren voor een interview heeft ze een persconferentie moeten geven! Het toont wat de toekomst nog kan inhouden met de geruststelling van een mogelijke euthanasie. Het geeft mensen een vorm van hoop.
Ergens vertelt u: ‘Dan komen weer die vragen. Welke macht heb ik in die omstandigheden? Gebruik ik die wel correct? Misschien zit ik wel op een goed spoor als ik me die vragen blijf stellen.’ Waar vindt u als LEIFarts en mens zelf uw gemoedsrust en geruststelling?
Patrick Wyffels: Vanaf het moment dat je overtuigd bent dat je verkeerd bezig bent, stop je er best mee. Het is zeker niet zo dat wij altijd ‘Ja’ zeggen. Het is trouwens moeilijk om ‘Nee’ te zeggen. Je krijgt ook mensen die kwaad worden en het je kwalijk nemen dat je hen niet helpt. Maar wàt je ook doet, je hebt als LEIFarts behoefte aan een plek en mensen waar je jouw verhaal kwijt kunt.
Zo is de bijtitel van ‘De LEIFarts’ misschien even belangrijk als de hoofdtitel: ‘Of de weg naar een waardig levenseinde’. De vraag is dan: zijn we er klaar voor?
Patrick Wyffels: We proberen er klaar voor te zijn en de dingen goed te doen. Om te vermijden dat we de dingen verkeerd doen, moeten we onszelf steeds opnieuw in vraagstellen. Zo blijft de kans dat we verkeerde dingen doen ook erg klein. Dat hoop ik alleszins… In alle nederigheid…
Er is heel wat ontroering en pijn in het boek, maar ook plaats voor een glimlach. Niet alleen in de cartoons van Arno Van Mieghem. Mag ik het ondanks de strijdvaardigheid toch ‘sereen’ noemen?
Patrick Wyffels: Dat doet me plezier. Het is ook de bedoeling. Maar die sereniteit belet niet dat het emotioneert. Je kan geen verhalen over euthanasie vertellen zonder intense emotie. Dat is ook goed. Je wéét dan dat het zal blijven hangen.
Interview door Karel Van Dinter
Karel Van Dinter (HVR/deMens.nu) in gesprek met Patrick Wyffels (LEIFarts)
Een gedeelte van dit artikel werd opgenomen in ‘Magazine/deMens.nu’.
‘De LEIFarts’ van Patrick Wyffels is een uitgave van Houtekiet (2016 ISBN 978 90 8924 128 3).
Meer over LEIF, ‘De LEIFarts’ & de Boekenbeurs met audio- en videofragmenten op onderstaand webadres.
Links
http://www.demens.nu/nl/OpiniesEnNieuws/nieuwsberichten/content/20161110_Leifartsboekenbeurs.html
