Religion on the Battlefield - Ron E. Hassner

De rol van religie in oorlogen, conflicten, en andere vormen van geweld is een geladen onderwerp. In de wetenschap, de politiek, de media en de samenleving zijn de meningen hierover zwaar verdeeld. Aan de ene kant zien we een kamp dat wijst op een lange geschiedenis van religie en geweld, van kruistocht en jihad, en aan de andere kant een kamp dat van mening is dat religies vooral voor het goede staan, en dat geweld plegen uit naam van een religie vooral het misbruiken van deze religie voor eigen doeleinden inhoudt.

Gelukkig is er in deze discussie ook ruimte voor nuance. Nuance, niet alleen over de relatie tussen religie en geweld, maar ook over in welke vorm religie zich manifesteert in conflicten en oorlogen. Want wanneer het gaat over religie en geweld, dan gaat het vooral over religie in haar ideologische vorm, dus over hoe religieuze ideeën aan kunnen zetten tot geweld, en dan in het bijzonder dat religieus fundamentalisme of extremisme. De focus in het debat ligt dan vooral op het religieuze extremisme, en niet op andere vormen van religie.

Het boek Religion on the Battlefield, van Ron E. Hassner, professor aan de Universiteit van Californië, Berkeley, heeft echter een andere invalshoek. Hassner zet niet het spotlight op religieus extremisme, maar meer op alledaagse vormen van religie in oorlogen, zoals religieuze gewoontes, geestelijke ondersteuning en religieuze feesten en plaatsen. Het gaat in het boek dus niet zozeer over de rol van ideologie, over hoe religie al dan niet tot geweld inspireert, maar meer over de rol van religieuze praktijken in oorlogen.

Hassner richt zich in zijn boek op 4 gebieden waarin religieuze praktijken een rol spelen: Heilige tijd, zoals bijvoorbeeld de zondag, Jom Kippoer of de Ramadan, heilige plaatsen, zoals Jeruzalem, Rome of Monte Casissino, religieuze figuren, zoals de rol van kapelanen in het leger, en religieuze rituelen, zoals bijvoorbeeld gebeden voor aanvang van het gevecht. Hij concludeert daarbij dat religie in de praktijk in oorlogen niet zozeer een causale factor is, maar vooral een prominente rol speelt als een versterkende factor, die krachten kan vermenigvuldigen. Zo kan gedurende een bepaalde heilige tijd een leger harder vechten vanwege de religieuze inspiratie die die tijd geeft. Ook kan een religieus heiligdom zorgen voor motivatie om juist wel (willen veroveren) of juist niet (niet willen beschadigen in een aanval) aan te vallen. Religieuze figuren, en dan met name kapelanen in het leger, spelen volgens Hassner een belangrijke rol in het motiveren van soldaten en het hooghouden van de moraal. En een zelfde rol kunnen religieuze rituelen spelen.

Het boek van Hassner is verfrissend omdat in dit boek een keer niet de islam centraal staat, maar het vooral over de rol van het (Westerse) christendom in oorlogen gaat, met her en der uitstapjes naar het Jodendom. Daar ligt ook gelijk de zwakte van het boek, want voor een boek met de titel Religion on the Battlefield is het wel een erg christocentrisch werk. Er worden zoals gezegd her en der wel uitstapjes gemaakt naar de twee andere grote monotheïsche religies, maar daar blijft het bij. Andere religies komen helaas niet aan bod, terwijl het toch interessant geweest was om ook kennis te namen over de rol van bijvoorbeeld het Hindoeïsme, het Boeddhisme, het Sikhisme of andere Indiase en ook Chinese religies in oorlogen en andere conflicten. Hier laat Hassner dus ruimte open voor vervolgonderzoek.

Desalniettemin vormt het boek een belangrijke bron van kennis over de rol van het Westerse christendom in oorlogen, en geeft het inzichten in welke rol religie precies speelt in deze oorlogen. Het maakt duidelijk dat we ons ten eerste niet mogen blindstaren op religieus extremisme alleen wanneer we deze willen bestuderen, en het laat daarnaast zien dat religieuze praktijken minstens even belangrijk zijn als religieuze ideeën wanneer we het hebben over religie en geweld. Het boek is dan ook een aanrader voor al wie interesse heeft in deze thematiek, en een must read voor politici en beleidsmakers die hun hoofd breken over hoe te denken over de rol van religie in oorlogen, conflicten en andere vormen van geweld in onze samenleving.

Ron E. Hassner, Religion on the Battlefield, Cornell University Press, 2016

Recensie door Gert Jan Geling