Zeven dieren bijten terug – Frank Westerman

Van Frank Westerman las ik De kosmische komedie en Te waar om mooi te zijn, boeken die mij zeer bevielen. En reden genoeg om dan ook zijn jongste publicatie aan te schaffen, al vind ik de titel matig. De schrijver begint met de merkwaardige narwal die vaak is voorzien van een enkele ivoren gedraaide tand van een tot twee meter lengte. Vaak aangezien voor het attribuut van de eenhoorn. Op zoek naar de toedracht van narwalhoorns in Londen besluit de schrijver uiteindelijk dat het sprookje misschien beter een sprookje blijft.

Het tweede verhaal gaat over de lemming waarvan het maar niet wil lukken de redenen voor hun merkwaardig gedrag te achterhalen. Bij een superuitbraak van deze knaagdiertjes rennen ze collectief naar de kust en storten zich in de diepte maar ze kunnen slechts een kleine driehonderd meter zwemmen, daarna zijn ze te zwaar geworden door al dat water. De soort moet er evolutionair voordeel bij hebben maar hoe en wat? We weten het nog steeds niet! Wat we wel zien is dat de jongste bevolkingsexplosie onder de lemmingen enorm is teruggelopen, men vermoedt als gevolg van de klimaatverandering.

In het volgende verhaal komen we de paling tegen die als niet koosjer voor de jood en haram voor de moslim geldt. Waarom? Omdat in Leviticus staat dat de mens alles wat binnen en schubben heeft mag eten. Die paling is glad maar heeft wel degelijk schubben, ze zijn alleen niet met het blote oog waarneembaar. O stompzinnigheid der stompzinnigheden. En eten palingen werkelijk muizen en mollen, kruipen ze echt op het land? Hoe het ook zij, de paling lijkt uit de gevarenzone. Onder de Afsluitdijk komt een vistunnel voor paling, zalm, spiering, snoekbaars en baars. Hadden we daar niet eerder op kunnen komen?

In de jaren twintig van de vorige eeuw namen de aantallen rotganzen in snel tempo af. Lang zocht men naar de oorzaak om uiteindelijk vast te stellen dat die enorme teruggang werd veroorzaakt door gevangenen in de goelag die de vogels in hun ruiperiode massaal doodden. Het was hun enige voedselbron aangezien de barre weersomstandigheden bevoorrading van buitenaf onmogelijk maakte. Westerman schrijft: “Met hun afnemende aantallen berichtten de rotganzen als eerste over de gruwelen van de Goelag Archipel - een kwart eeuw vóór Aleksandr Solzjenitsin.”

De ijsbeer heeft te lijden onder mens en klimaat. Er zijn er nu nog zo’n 25.000. De ijsbeer gaat in aantallen niet achteruit en het dier blijkt verrassend goed op nieuwe omstandigheden, bijvoorbeeld als gevolg van klimaatverandering, te reageren. IJsberen zijn op zoek naar paren en eten en wat voor soort voedsel maakt hen niet uit: robben, vis, eieren, kwal, rendier of mens.

Hoe het mogelijk is dat vijfduizend jaar geleden rendieren van het vaste land naar Spitsbergen migreerden weten we niet. Die migratie heeft zich wel degelijk voltrokken, over bijna duizend kilometer zeeijs! Er zouden nu nog zo’n 10.000 dieren zijn op het eiland.

Het laatste dier dat beschreven wordt is de Koningskrab die zich met een snelheid van 50 km per jaar over noordwest Europa verspreidde als een invasieve exoot. Die invasie hebben we uiteindelijk weten te stoppen door de dieren op te eten. Nu worden jaarlijks weer vangstquota vastgesteld.

Het zal geen toeval zijn dat Westerman koos voor dieren wier habitat boven de poolcirkel ligt. Daar vinden misschien wel de meest spectaculaire en onheilspellende klimaatveranderingen plaats. Doorheen het gehele boek, alle verhalen bijna, duikt de naam Willem Barentsz op, de Terschellinger die op zoek ging naar de noordelijke doorvaart naar China. Hij zou nooit meer thuiskomen. En hij vond niet wat hij zocht. Maar elke Nederlander kent zijn naam en wie heeft niet respect voor zijn doorzettingsvermogen, zijn moed en zijn tragisch lot?

Westerman sluit af met een uitgebreid exposé over zijn bronnen en inspiraties. Hij heeft veel wetenswaardigs en ook verrassends voor zijn lezers verzameld. Hij hanteert een goede en vlotte stijl. Ook dit was een boek waar ik erg veel plezier aan beleefde. En dat hij aan het begin een ‘Steinwegvleugel’ introduceert, vergeef ik hem graag. Misschien was het grappig bedoeld.

Recensie door Enno Nuy

Frank Westerman, Zeven dieren bijten terug, Querido Fosfor, 2024, 294 pagina’s