Vernietigen - Michel Houellebecq
Houellebecq weet hoe hij een verhaal moet vertellen. Vanaf de eerste pagina word je gegrepen door de geschiedenis die hij beschrijft en door zijn hoofdpersonen. Kinderen van een gepensioneerde ambtenaar die een hoge functie had bij een van de veiligheidsdiensten van het land. We worden meteen deelgenoot van even onheilspellende als moeilijk te duiden aanslagen door een vijand die maar niet helder in beeld gebracht kan worden door veiligheidsdiensten overal ter wereld. Dat belooft weinig goeds en de ontwikkelingen aan dit front houden je gedurende de roman voortdurend gevangen. Een van de medewerkers van deze Franse veiligheidsdiensten slaagt erin het geheim achter deze raadselachtige groep te ontwarren en je vraagt je als lezer af hoe de apotheose van deze verontrustende hoogtechnologische guerrilla tegen het Westerse systeem zich zal voltrekken.
Maar de nadruk van deze roman ligt toch op de levens van de kinderen van de gepensioneerde veiligheidsdienstambtenaar. Inclusief zowaar, een mooie liefdesgeschiedenis, door Houellebecq heel gevoelvol opgetekend. En, heel opmerkelijk, vrijwel geen seks in deze roman, op enkele korte beschrijvingen na. Wat mij betreft heel verfrissend omdat Houellebecq nogal eens grossierde in behoorlijk ranzige seks, werktuiglijk en achteloos. Je werd daar nooit vrolijk van en ik vond het wel aangenaam dat hij die aberraties nu geheel achterwege liet. In plaats daarvan is de schrijver nu zelf in een onverkwikkelijke affaire beland. Hij liet zich in met het collectief Kirac (Keeping It Real Art Critics) en speelde de hoofdrol in een seksfilm die binnenkort gepubliceerd wordt tenzij de rechter daar een stokje voor steekt. Ook al kan iedereen weten waar Kirac voor staat, Houellebecq wil de rechter er nu van overtuigen dat het contract dat hij met Kirac ondertekende dermate onredelijk is dat het in strijd met de wet zou zijn. Eerlijk gezegd hoop ik dat de rechter hem in het ongelijk stelt
En zo las ik deze roman die van de eerste tot en met de laatste pagina enorm bleef boeien, de schrijver nam de tijd, dik meer dan vijfhonderd pagina’s, om zijn karakters op te tekenen en het kostte me geen enkele moeite de hoofdpersoon van deze roman met belangstelling te blijven volgen. Dat neemt niet weg dat andere karakters wel heel eendimensionaal werden afgeschilderd. De echtgenote van de jongere broer vertegenwoordigde enkel het pure kwaad, de Afrikaanse verpleegkundige was wel heel erg engelachtig. Dat Houellebecq kritisch is op de moderniteit, op de EU, op het consumentisme, op de leegte van onze samenleving, kennen we natuurlijk vanaf zijn eerste roman De wereld als markt en strijd. En in al zijn volgende romans keert deze fundamentele kritiek op ons onvermogen tot waarachtigheid te komen in ons leven, geneigd als we zijn om genoegen te nemen met plat vermaak en instant bevrediging, terug en beschrijft hij telkens nieuwe uitingsvormen daarvan. Zo ook in deze roman waarin we Franse presidentsverkiezingen in een nabije toekomst volgen. Deze roman deed me daardoor sterk denken aan De zevende functie van taal van Laurent Binet en die prachtige serie Baron Noir met Kad Merad in een van de hoofdrollen.
Die kritiek van Houellebecq is niet gratuit, hij onderbouwt zijn kijk op onze moderniteit met zijn romans en er is eerlijk gezegd weinig tegen in te brengen, ook al vind ik hem bij tijd en wijle wel heel erg nihilistisch. Daarom misschien ervaar ik zo’n liefdesgeschiedenis als in deze roman Vernietigen als verfrissend en opbeurend. Ja, de mens is het meest beklagenswaardige schepsel op deze planeet, een manifestatie van existentieel onthutsend onvermogen, maar dat neemt niet weg dat op het meest individuele niveau mensen mooi kunnen zijn, wel degelijk waarachtigheid kunnen bereiken, aan hun grote wereld kunnen ontstijgen. En nu komt dan ook de vraag naar het waarom van deze titel, Vernietigen?
Want de apotheose van de onheilspellende reeks aanslagen worden we niet meer gewaar, vlak voor we daar zijn aangeland wordt de roman geheel overgenomen door de besognes van de hoofdpersonen. Die zijn ook indringend genoeg, belangwekkend ook maar ik vond het toch teleurstellend dat die tweede verhaallijn als het ware geheel oplost in ijle lucht. Ja, vernietiging was het hoofdkenmerk van al die aanslagen maar we worden geen getuige van een Armageddon. Anders gezegd, Houellebecq begint met een uiterst interessant verhaal maar heeft geen idee hoe hij er een eind aan moet breien. De schrijver is snel en gemakkelijk met zijn kritiek maar oplossingen heeft hij ook niet. Bas Heijne schrijft in de NRC dat Houellebecq dit keer vooral een familieroman heeft willen schrijven maar vanwaar dan deze merkwaardige titel?
Kortom, een goed geschreven verhaal dat je van begin tot eind geboeid blijft lezen zonder dat je dit nu een echt geslaagde roman kunt noemen.
Recensie door Enno Nuy
Michel, Houellebecq, Vernietigen, De Arbeiderspers, 2023, 569 pagina’s
