Is de liberale ideologie nog mee met de snelle digitale evolutie? - Ivan Vandermeersch

Digitalisering brengt een aantal fundamentele uitdagingen met zich mee waarvoor de liberale ideologie een kader dient te schetsen. Een paar voorbeelden.

Quo Vadis recht op privacy?

Algoritmes bepalen welke informatie we wel of niet krijgen. Google en Facebook kunnen binnendringen in de ziel van hun gebruikers en zien of we veel tijd doorbrengen aan informatie te zoeken over een ernstige ziekte. Of mannen en vrouwen in hun surfgedrag veel tijd besteden aan het volgen van hun ex. Surfgedrag laten leeftijd‚ geslacht‚ seksuele voorkeur‚ etniciteit‚ geloofsovertuiging vaak gemakkelijk raden. Iedereen is immers met de sociale media bezig. Zelfs Goedele Liekens geeft advies inzake sexting, het digitaal overbrengen van erotische beeldjes om je seksleven wat op te fleuren.

En onze smartphones bespioneren ons en registreren constant waar we ons bevinden. Tot voor kort kon je je pc nog uitzetten om niet gevolgd te worden. Met de alomtegenwoordigheid van slimme apparaten is dit verleden tijd. Slimme thermostaten weten nu al wanneer we onderweg zijn naar huis om die kort voor onze komst te verwarmen. De Timeline van Google weet precies waar je een week geleden was, vraag het maar gerust aan.

In China, waar privacy onbestaande is, is de smartphone het instrument bij uitstek waarmee de overheid de burger gestadig controleert. Of het gaat om zijn verplaatsingen, zijn banktransacties, en welke producten hij aan de kassa van de winkel betaalt. Dat de Chinese overheid, als controle freak, voorstanders zijn van elektronisch geld is niet verwonderlijk. Dan kan ze zomaar, in een muisklik, ongevraagd geld van privérekeningen opnemen.  

Wetenschappelijke literatuur toont ook aan dat dankzij snelle ontwikkelingen in neurotechnologie het steeds makkelijker is binnen te dringen in het menselijke brein via hersenscans. Hiermee zouden onderzoekers nu al met een grote waarschijnlijkheid bijvoorbeeld kunnen aangeven welke politieke voorkeuren proefpersonen hebben. Hersenmanipulatie loert om de hoek.

Quo vadis het recht op vrije meningsuiting?

En om je recht tot meningsuiting te kunnen uitoefenen, heb je degelijke informatie nodig om die te onderbouwen. Niet zomaar evident. Google en Facebook, bijvoorbeeld, gebruiken immers algoritmes die bepalen welke zoekresultaten je te zien krijgt. Als je iets liked, deelt of een reactie plaatst, speel je in feite onbewust hen informatie door over je voorkeuren. Bij je volgende zoektocht, krijg je dan analoge webpagina’s te zien en bepaalde sites krijgt je niet meer te zien. Algoritmes maken ook geen verschil tussen werkelijkheid en fictie. Als je een keer op nepnieuws hebt geklikt, zul je vaker nepnieuws voorgeschoteld krijgen zonder dat je het beseft. Dat weten de maatjes Donald Trump en Vladimir Poetin maar al te goed… Het recht op betrouwbare informatie komt hierdoor in het gedrang.

Quo vadis de diverse samenleving?

Artificiële intelligentie kan ook leiden tot racisme. In de VS, bijvoorbeeld, maakt het gerecht nu al gebruik van mathematische modellen die de kans op recidive voorspelt. Is die kans groter voor een verdachte, dan krijgt die vaak een hogere straf. Eerlijk in theorie, niet in de praktijk. Niet dat zwarten vaker hervallen. Wel omdat de algoritmes onder meer kijken naar eerdere contacten met de politie. En zwarte burgers worden nu eenmaal sneller dan blanken door de politie in de VS op staande voet aangehouden en hebben dus ook vaker ‘contact’ gehad met de politie. Sluipende discriminatie is dit.

Quo vadis een waardige derde leeftijd?

Dankzij de ontwikkelingen in de robotica en kunstmatige intelligentie kunnen nu robots worden gemaakt, gelijkend op mensen, die een bijdrage kunnen leveren aan een menswaardig bestaan voor ouderen. In de ouderenzorg ligt het voor de hand een deel van de zorg voor bejaarden over te dragen aan dergelijke robots.

Vraag is of dat de inzet van robots niet ten koste zal gaan van menselijk contact? Zullen familie en verplegers wegblijven omdat de robot zorgtaken prima vervult? In hoeverre mag een robot dwingend zijn en een bejaarde verhinderen naar buiten te gaan? Moet het het recht op ‘betekenisvol menselijk contact’ niet behouden blijven tot het levenseinde? Toch een aantal cruciale vragen inzake individuele vrijheid.

België zal digitaal zijn of niet zijn!

Met de wat late invoering van 5G breekt voor ons land eindelijk het tijdperk van de wondere digitale wereld open, onder andere met Metaverse en Blockchain. Dit om twee voorbeelden te nemen naar de twee basis doelgroepen van de liberalen, met name het individu en de bedrijven.

Internet zal een revolutie kennen door Metaverses, netwerken van 3D virtuele werelden gericht op sociale connectie die een wisselwerking met het internet veroorzaakt. Gebruikers zullen het internet kunnen betreden met behulp van een avatar, of het internet zal naar je toekomen in een augmented reality-ervaring.

Hier was IKEA pionier met hun Place-app, die augmented reality-technologie gebruikt om meubels in onze kamers te plaatsen, om ons te laten zien hoe dingen in deze eruit zullen zien. In de toekomst zullen metaverses meeslepende, boeiende leermogelijkheden bieden in veel verschillende omstandigheden voor bijvoorbeeld scholen, levenslang leren, bedrijfsopleidingen enz.  Metaverses zullen eveneens toepassingen genereren voor onze gezondheid.

Blockchain is een onkreukbaar digitaal grootboek van economische transacties en vervangt in feite derde-partij tussenpersonen als vertrouwenspersoon. Door gebruik te maken van wiskunde in plaats van tussenpersonen, via het digitaliseren en automatiseren van papierwerk in de toeleveringsketens helpt het bij het beter beheren van documenten over organisaties en grenzen heen. Dit alles in realtime en precies.

België zal digitaal zijn of niet zijn. Ons land moet mee zijn. Want een vrije samenleving kan je immers niet op een economisch kerkhof bouwen. De voortschrijdende digitalisering heeft tal van ethische en maatschappelijke uitdagingen betreffende mensenrechten. Liberalen moeten de voorlopers blijven inzake het verdedigen van fundamentele menselijke waarden. Liberale ideologen en technici dienen samen aan tafel te gaan zitten om de liberale ideologie weer scherper en aantrekkelijker te maken.

Ivan Vandermeersch

De auteur is consultant bij NiVi (www.nivi.be).