Het z-woord, het nieuwe taboe - Luckas Vander Taelen

Een aprilgrap-in-komkommertijd. Dat leek het bericht wel dat de Brusselse vervoersmaatschappij MIVB de term 'zwartrijder' niet langer gaat gebruiken. Het bedrijf gaf toe dat het tot nu toe nooit beseft had dat, wat we vanaf nu het z-woord zullen noemen, voor mensen met zwarte huidskleur behoorlijk beledigend zou zijn. Niemand had zich daarover beklaagd.

Maar de MIVB wil doen wat ook elders gebeurt: in Duitsland is het z-woord  taboe en wordt het vervangen door een omschrijving 'Fahrer ohne gültiges Ticket '. Bij de MIVB gaat waarschijnlijk een werkgroep in conclaaf om een iets vlotter alternatief te bedenken. Misschien zullen mensen zonder vervoersbewijs vanaf nu gewoon 'fraudeurs' genoemd worden. Dat valt evenwel te betwijfelen, want snel zal worden opgemerkt dat dit bijzonder stigmatiserend is en dat de neo-liberale uitsluiting van zwakkeren er voor zorgt dat mensen zelfs geen geld meer hebben voor een ticket.

De Franse essayiste Caroline Fourest heeft het over de 'Beledigde Generatie'. Iedereen voelt zich steeds vaker miskend, onbegrepen of gekwetst en schreeuwt zijn verontwaardiging in de megafoon van de sociale media. En dan zet zich een niet te stuiten opbod op gang dat geen tegenspraak meer duldt. Kenmerkend is dat het groepsdenken er dan meteen voor zorgt dat het initiële uitgangspunt, hoe ongegrond of fantaisistisch ook, door niemand nog in vraag wordt gesteld. Dat heeft er bijvoorbeeld voor gezorgd dat Amerikaanse websites blijven volhouden dat de chocolade 'Antwerpse Handjes' alles te maken hebben met de afgehakte handen in het Congo van Leopold II. Ondanks de vele reacties, die poogden dit recht te zeggen, wordt dit verzinsel verder verspreid...

Dus hoeft het niet te verbazen dat er niemand luisterde naar een Duitser die liet opmerken dat de term 'schwartz' in dit verband van een joods woord kwam, 'shvarts', dat naar een armoedige toestand refereert en allerminst naar een huidskleur. Of dat het zinspeelt op illegale activiteiten die liever het daglicht mijden. Een erudiete Brusselaar dacht dat er een verband was met oude verkleurde en dus ongeldige zilveren munten die sommigen probeerden te gebruiken. Nergens zijn sporen te vinden van enige racistische ondertoon, die te maken zouden hebben met bijvoorbeeld Congolese medeburgers.

Dat antiracisten door absurde eisen bij een groot publiek veel krediet verliezen, lijkt hun een zorg te zijn. Het applaus van de eigen achterban is belangrijker. Tegen die woke-pletwals zijn geen rationele argumenten te gebruiken. Wie niet meeheult, wordt meteen weggezet als een extreemrechtse foob. Relativerende bedenkingen formuleren is gevaarlijk, want dat levert snel beschuldigingen op van ongevoeligheid voor een gerechtvaardigde strijd. Het fenomeen begint stilaan te lijken op een online versie van de Terreur tijdens de Franse revolutie. Iedereen schreeuwt mee, ook wie niet akkoord gaat, uit vrees het volgende slachtoffer van de virtuele guillotine te zullen zijn.

Niemand durft nog te zeggen dat de keizer naakt is, dat bezwaren tegen het z-woord niet alleen volkomen ongegrond, maar gewoon belachelijk zijn. Maar de zelfbevestigende druk van de sociale media, versterkt door de perverse invloed van de algoritmen, zal de absurde eis versterken om onze taal te zuiveren. Elke beeldspraak waarin 'zwart' voorkomt zal dan ook te mijden zijn: zwartgallig, zwartkijker, een zwarte dag, zwart als de nacht... Er zullen genoeg dolgedraaide inquisiteurs zijn die dit woordgebruik getuigen vinden van ontoelaatbaar neokolonialisme en in de beste Orwelliaanse traditie alle besmette woorden voor goed zullen verbannen.

 En al wie zijn vakantie in het Zwarte Woud doorbrengt zal wel een onverbeterlijke racist zijn...

Luckas Vander Taelen                     

Dit opiniestuk verscheen in De Standaard van 16 juli 2021