De sluier van Baudet - Frederic Heylen

Baudet is jurist en historicus van opleiding en leider van het Forum voor Democratie (FvD), een rechts-populistische partij die bekend staat om haar anti-establishment, anti-Europese en anti-migratie standpunten. Eén ding staat vast: hij heeft nagedacht over zijn groot verhaal, net zoals zijn politieke rivaal Jesse Klaver trouwens[1]. Op die manier daagt hij de andere partijen uit om hun eigen groot verhaal opnieuw te verdedigen. Voor de liberale partijen in Nederland, zoals VVD en D66, betekent dit volgens mij: nog meer opkomen voor onze liberale rechtsstaat door haar aan te vullen met (meer) actief burgerschap, kortom een volwaardige liberale democratie in een open samenleving. 

Forum voor Democratie kwam als grote overwinnaar uit de recente verkiezingen in Nederland. Met welk gedachtegoed heeft Baudet zoveel kiezers kunnen bekoren? Tijdens een opmerkelijke overwinningsspeech lichtte Baudet een tipje van zijn sluier, of toch niet? Er zullen maar weinig mensen onmiddellijk en zonder te googelen volledig begrepen hebben wat hij echt bedoelde[2]. Baudet hanteerde gesluierde termen zoals ‘boreaal’, ‘oikofobie’ of ‘beschavingsfamilie’. Bewust of onbewust leidt dit tot misverstanden. Vooral het woord boreaal heeft heel wat ophef doen ontstaan. Letterlijk betekent het ‘noordelijk’, zoals bijvoorbeeld terug te vinden in de wetenschappelijke benaming van het noorderlicht: aurora borealis. In bepaalde kringen wordt dit woord gebruikt als een dog whistle of hondenfluitje. Goede (lees: extreemrechtse) verstaanders hebben hier genoeg aan om de boodschap te begrijpen, terwijl de extreme betekenis van zo’n term eenvoudig gerelativeerd of zelfs ontkend kan worden ten aanzien van ‘linkse media of praatjesmakers’. De term boreaal werd reeds meermaals gebruikt door Jean-Marie Le Pen, waarmee hij zijn nostalgie naar een wit, christelijk Europa onder woorden bracht[3]. In de romantische visie van Baudet zou de brand in de Notre Dame in Parijs haast symbool kunnen staan voor de brokstukken van de beschaving, waar hij zo vaak en zo melancholisch naar verwijst. Baudet is niet aan zijn proefstuk toe. Eerder deed hij reeds meerdere vrouwonvriendelijke uitspraken. Een alsmaar groter deel van de Nederlandse kiezers trekt zich ondertussen van de omstreden uitspraken en acties blijkbaar weinig aan.

Hoewel zijn gedachtegoed mij niet kan overtuigen, vind ik Baudet wel een intrigerende maar tegelijkertijd contradictorische figuur. Enerzijds omschrijft hij zichzelf als de grootste intellectueel van Nederland en anderzijds is zijn FvD uitdrukkelijk anti-elitair. In zijn overwinningsspeech ging Baudet opnieuw de populistische toer op: “En bovenal worden we ondermijnd door onze bestuurders. Een kliekje, een kliekje omhooggevallen netwerkers, beroepsvergaderaars, mensen die nog nooit een boek hebben gelezen in hun leven en geen idee hebben wat op de lange termijn de belangrijke issues zijn”. Naar het einde van zijn speech schetst hij zijn romantisch toekomstideaal: “We gaan een renaissance teweeg brengen, waarin ons zelfvertrouwen is hersteld, waarin we weer veilig kunnen leven in een vertrouwde omgeving, waarin de democratische rechtsstaat is hersteld en de economische en culturele dynamiek kan terugkeren”.

Volgens mij kan je echter niet spreken over een volwaardige democratische rechtsstaat indien de bestuurden weinig of geen vertrouwen hebben in hun bestuurders. Eigenlijk is Baudet niet per definitie anti-elitair, zoals andere populisten. Hij wil niet af van elites, hij wil de huidige elite vervangen door een nieuwe elite naar zijn evenbeeld. Maar uiteindelijk sluit Baudet zich hierdoor opnieuw aan bij populistische romantische zielen. Zijn boodschap aan het volk: ‘In tegenstelling tot de huidige bestuurders heb ik wel alle belangrijke boeken gelezen en weet ik waar we naartoe moeten. Vertrouw mij en alles wordt weer zoals vroeger’. Doorheen zijn sluier bekeken, lijkt onze maatschappij minder complex en is een als ‘renaissance’ omschreven conservatieve revolutie de enige weg. Een soort romantische contrarevolutie tegen het volgens hem doorgeslagen Verlichtingsdenken[4]. De weg is lang, maar de gids ervaren. Opnieuw herhaalde Baudet de woorden zijn van gevleugelde maiden speech uit 2017: “En zoals u weet doen we dat graag met alle andere partijen en bewegingen die ons willen versterken, want wij zijn het vlaggenschip van de renaissancevloot”.

Als een eenzame profeet[5] of goddelijke ziener[6], deelt Baudet zijn gesluierde visie op mens en samenleving met de gewone stervelingen van Nederland, aan de hand van bedekte termen en hoogdravende citaten. De opschepperij en het elitaire taalgebruik van Baudet zijn zeker niet het gevolg van een veil of ignorance – Baudet dweept beduidend minder met Rawls dan met Spengler of Hegel – maar volgens mij eerder van een veil of vanity. Stiekem zoekt hij aldus erkenning als nieuwe vader des vaderland, net als zijn grote voorbeeld Cicero.

Frederic Heylen is notarieel jurist en kernlid van Liberales

[1] Victor de Kok, “Baudet zo wegzetten getuigt van luiheid”, Trouw 23 maart 2019, https://www.trouw.nl/opinie/baudet-zo-wegzetten-getuigt-van-luiheid~af5fe369/.

[2] Floor Rusman, “Wat zei Baudet eigenlijk in zijn overwinningsspeech?”, NRC 21 maart 2019, https://www.nrc.nl/nieuws/2019/03/21/de-uil-van-minerva-spreidt-zijn-vleugels-bij-t-vallen-van-de-avond-a3954103.

[3] Guus Vak en Floor Rusman, “’Verboden’ ideeën trekken hem aan”, NRC 22 maart 2019, https://www.nrc.nl/nieuws/2019/03/22/verboden-ideeen-trekken-hem-aan-a3954314.

[4] Arnold Heumakers, “De romantische reactie is terug van nooit weggeweest”, NRC 3 april 2019, https://www.nrc.nl/nieuws/2019/04/03/de-romantische-reactie-is-terug-van-nooit-weggeweest-a3955677.

[5] Leonie Breebaart, “Historicus Frits Boterman: Baudet positioneert zich als eenzame profeet”, Trouw 21 maart 2019, https://www.trouw.nl/religie-en-filosofie/historicus-frits-boterman-baudet-positioneert-zich-als-eenzame-profeet-~a69dd8d6/.

[6] Leonie Breebaart, “Baudets gebrek aan zelfkritiek is behalve antifilosofisch ook antidemocratisch”, Trouw 28 maart 2019, https://www.trouw.nl/religie-en-filosofie/baudets-gebrek-aan-zelfkritiek-is-behalve-antifilosofisch-ook-antidemocratisch~ae3037a6/.