The death of truth - Michicko Kakuntani
Dit kleine boekje in pocket formaat zet aan tot zowel grootse verontwaardiging als enige hoop. Het beschrijft namelijk de mechanismen die Donald Trump, als kampioen van fake news, in de zin van leugens, valse beschuldigingen en grenzeloze arrogantie, gebruikt heeft om aan de macht te komen en nu ook te blijven.
Op het eerste zicht brengt dit boekje niets nieuw. In tal van publicaties zijn de modus operandi van het team-Trump reeds beschreven. Wat echter nieuw is, zijn de talrijke verwijzingen naar vroegere al dan niet ‘verlichte’ despoten die op een gelijkaardige manier het grote publiek en hun kiezers hebben weten te misleiden. Zowel buiten de Verenigde Staten (denk aan Lenin en Hitler) maar ook binnen de VS hebben politici steeds weer geprobeerd de publieke opinie te ‘sturen’. Denk hier aan de heksenjacht op communisten onder senator McCarthy, of de gemanipuleerde informatie onder Nixon en Johnson over de oorlog in Vietnam, of aan Reagan met betrekking tot de contrarevolutionairen in Nicaragua, en Bush met zijn beschuldigingen over de massa-destructiewapens van Saddam Hoessein in Irak. Dus zover niets nieuw onder de zon.
Maar nu gaat het in snel tempo verder. Dat komt enerzijds door de opkomst van het internet en de sociale media. Die maken de verspreiding van ‘misvormde informatie’ ongelofelijk eenvoudig , efficiënt en doelgericht. Ze sluiten mensen met een uitgesproken mening veel gemakkelijk dan vroeger op in de ‘silo’s’ van hun eigen grote gelijk, wat het bouwen van bruggen en het zoeken naar compromissen quasi onmogelijk heeft gemaakt. Anderzijds, en daar ligt tot nader order blijkbaar niemand wakker van in de VS, is er het feit dat heel dit proces in hoge wordt aangestuurd vanuit Rusland en het Poetin-regime.
Michicko Kakuntani beschrijft hoe de rede en het wetenschappelijk onderzoek meer en meer op de achtergrond verdwijnt en zelfs ‘verdacht’ wordt gemaakt. Er wordt doelbewust naar gestreefd om de mensen bang te maken voor externe bedreigingen die op hen afkomen, zoals de migranten, de criminelen, de holibi’s enzovoort. De waarheid bestaat volgens hen niet (meer). Opinies en indrukken worden veel belangrijker geacht dan feiten. De waarheid is relatief en ook de familiale, culturele, religieuze achtergrond van een wetenschapper wordt blijkbaar belangrijker dan de resultaten van zijn exact, wetenschappelijk onderzoek. In zo’n door henzelf gecreëerde chaos, heeft het volk een sterke leider nodig die de mensen beschermt tegen de ‘willekeur’ van journalisten, de ‘wereldvreemde’ opvattingen van rechters, de ‘geldverspillende’ bureaucraten die de burgers alleen maar meer willen betuttelen.
Heel dit verhaal wordt niet alleen stevig gedocumenteerd met citaten van schrijvers die in temporae non suspecto, dus nog voor er sprake was van internet en sociale media, reeds wezen op de gevaren van leiders die ‘creatief’ omgingen met de waarheid. daarnaast ook door verwijzingen naar recente gebeurtenissen in die zin, in diverse landen. Denk aan de Brexit-saga in het Verenigd Koninkrijk, de opkomst van rechtspopulisten in Frankrijk, Italië, Hongarije en Polen. Meer dan ooit geldt het principe: ‘verdeel en heers’. Het intern destabiliseren van goedwerkende democratische instellingen is er blijkbaar vooral op gericht om de machtige bedrijfsleiders ongehinderd hun gang te kunnen laten gaan. Hoe minder regels en hinderlijke toezichthouders, hoe meer deze beperkte kliek van ondernemers verder haar rijkdom en politieke macht kan uitbouwen.
Dit verdringen van de waarheid wordt verder aangemoedigd door een systematische verschuiving van de realiteit naar spel en fictie: alles wordt voorgesteld als entertainment. De grens tussen waarheid en fictie vervaagt en de niet nadenkende burger gelooft dat games en science-fiction verhalen de saaie en dorre waarheid doen vergeten. Hoe meer de burgers in deze virtuele wereld rondlopen, hoe meer en gemakkelijker zij vatbaar zijn voor fake news en verdraaid inzicht in de werkelijkheid.
The Founding Fathers van de VS wisten het reeds op het einde van de achttiende eeuw: de democratische waarden zullen slechts overleven in een systeem waar er een duidelijke scheiding der machten bestaat, waar een vrije pers alle mogelijke vragen kan en mag stellen en waar goed opgeleide burgers voldoende kennis en inzicht hebben om zelf ook op zoek te gaan naar de waarheid. Zolang deze pijlers standhouden, is er hoop. De bedreigingen zijn echter groot en actueel.
In dit opzicht is dit boekje een echte wake up call.
Kakuntani Michicko, The death of truth, William Collins Books 2018
Recensie door Mark bienstman
