Kunnen de echte ideologen opstaan? - Hannes Van Parijs, Lennert Hansen & Tess Minnens

Het rommelt weer bij Open Vld. De moeizame regeringsonderhandeling, het vooruitzicht van voorzittersverkiezingen en de steeds luider wordende roep om een ideologisch congres brengen oude breuklijnen aan het licht. Sommigen willen de partij naar rechts sturen, anderen pleiten voor een links-liberaal verhaal. Beide flanken hebben hun aanhang, maar allen vergissen zich: de liberale partij kan niet links of rechts zijn. Liberale politici die hun partij in zo’n keurslijf willen duwen lezen er beter hun partijgeschiedenis eens op na. 

Interne verdeeldheid is eigen aan liberalen. Als we teruggaan in de tijd, kenmerkt de geschiedenis van het Belgisch liberalisme zich door eenheid in verscheidenheid. De stichting van de liberale partij in 1846 getuigt daarvan: een brede waaier aan strekkingen kon zich verzoenen in het eerste programma van de Liberale Partij. Dat bestond uit overkoepelende punten waarin iedere liberaal zich kon vinden, om zo “een hechtere eenheid onder de Belgische liberalen te verzekeren”. Die eenheid bleef behouden tot 1887, toen de Progressistische Partij zich afscheurde, alweer verdeeldheid die de Katholieken een absolute meerderheid gaf tot aan de Eerste Wereldoorlog.

Deze cyclus herhaalt zich nog een aantal keer doorheen de blauwe partijgeschiedenis. We trekken aan hetzelfde zeel, tot een splintergroep zich wil profileren en onbewust het liberalisme als geheel tot aan de afgrond sleurt. Maar uiteindelijk zullen we ons steeds herenigen.

Hieruit vallen lessen te trekken. Ten eerste toont het bovenstaande de ideologische rijkdom van het liberalisme aan. Een rijkdom die we moeten koesteren en blijven uitbouwen. ‘Het’ liberalisme bestaat niet, maar het debat dat liberalen onderling voeren geeft gestalte aan een brede ideologie die bewezen heeft robuust en praktisch inzetbaar te zijn.

Ten tweede is partijpolitieke verdeeldheid nefast voor het liberale gedachtegoed. Hoewel de inhoudelijke diversiteit ons intern versterkt, maakt ze onze boodschap voor de buitenwereld onduidelijk en onaantrekkelijk. Dat laat zich electoraal voelen, en schenkt andere politieke formaties een parlementaire dominantie.

Ten derde staat vast dat liberalen zich kunnen verenigen. Door overkoepelende waarden op te zoeken kunnen liberalen van alle strekkingen hun meningsverschillen opzijschuiven. Want aan het eind van de dag hebben we allen hetzelfde doel: de uitbouw en bescherming van een liberale samenleving.

Deze lessen zijn relevant voor alle kandidaat-voorzitters bij Open Vld.

Er zullen steeds mensen in de liberale beweging proberen om hun onderliggende agenda dominant te maken. En dat is goed, zolang zij niet aan het roer gaan staan. Donker- of lichtblauw, de Molinari of Rawls, een paars-gele of een paars-groene coalitie: het zijn interessante discussies, maar aan de top van de partij hebben we mensen nodig die deze verschillen kunnen overstijgen. Wat ons verenigt moet centraal staan: de bescherming van de liberale democratie, het verder uitbouwen van individuele vrijheid, de universele basisrechten van de Verlichting garanderen in België, Europa en de wereld. Hierin staan alle liberalen aan dezelfde kant, bij welke tint blauw men dan zich dan ook rekent.

Het liberalisme kan enkel groeien als ze een brede steun geniet in de samenleving. Partijvoorzitters moeten dan ook luisteren naar de basis. Onze gemeenschappelijke identiteit als liberalen definiëren we door met elkaar in gesprek te gaan en tot een consensus te komen over onze gedeelde waarden. Men lezen het als een Rawlsiaanse sluier van onwetendheid voor de liberale ideologie.

In die geest moet Open Vld aan de slag, in het bijzonder de volgende voorzitter. Alle commentatoren en aspirant-partijvoorzitters zijn het erover eens dat Open Vld een ideologisch congres nodig heeft. Die moet de grondslag leggen van een nieuwe politieke cultuur, zowel intern als naar de volledige samenleving toe. Een politieke cultuur waar 1) de open debatcultuur dient als de versterking van een broodnodige ideologische basis, 2) de partijpolitieke top zijn verantwoordelijkheid neemt om de liberale beweging en de samenleving te verenigen en 3) de overkoepelende liberale waarden zwaarder wegen dan welke verdelende factor dan ook.

Open Vld is er de voorbije zeven jaar in geslaagd een relatieve eendracht in de liberale rangen te behouden. Helaas werd na de verkiezingen van 2019 duidelijk dat dit een kunstmatige eendracht was. Een tegenvallend resultaat bracht inhoudelijke breuklijnen onder de aandacht. Ondanks pogingen van de voorzitter om de verschillende strekkingen te sussen met provinciale en regionale consultatierondes, bleef haar bestuur bij business as usual. De sense of urgency die bij vele partijmilitanten woedde, werd simpelweg ontkracht door de top. De perceptie dat inhoud ondergeschikt was aan de persoonlijke ambities van enkele kopstukken werd opnieuw versterkt. Dan zit ‘gewoon doen’ er niet meer in, alle goede bedoelingen ten spijt.

We moeten het imago van partij van ruziemakers eindelijk achter ons laten. Er komen nog zware tijden aan: een federale onderhandeling, voorzittersverkiezingen en een legislatuur die in het teken zal staan van budgettaire tekorten, klimaatproblemen, sociaaleconomische onrust en populistische partijen in opmars. Interne strijd kan de liberale partij enkel verzwakken.

Dat is niet altijd zo geweest en dat hoeft zeker niet altijd zo te zijn. We hopen dat kandidaat-voorzitters het algemene belang kunnen laten primeren op profileringsdrang. Een goede voorzitter moet boven het gewoel kunnen uitstijgen. Enkel als de liberale voorzitterskandidaten zich daartoe engageren, zullen we samen een dam kunnen opwerpen tegen het steeds sterker wordende populisme en nationalisme. Want onze liberale samenleving verdient het verdedigd te worden.

Hannes Van Parijs, Lennert Hansen en Tess Minnens zijn bestuursleden van Jong VLD.