Dilemma's of Inclusion - Rafaela Dancygier

Inclusiviteit is een van de toverwoorden van deze tijd. De term zien we vaak terugkomen in combinatie met diversiteit. Normaliter gaat het dan over inclusiviteit ten op zichte van minderheden en verondersteld achtergestelde groepen, waaronder seksuele minderheden en etnische minderheden. In Nederland gaat het geregeld in progressieve hoek over inclusiviteit t.a.v. de islam en moslims, respectievelijk een religie die door veel Nederlanders wordt afgewezen, en een groep die veel uitsluiting en stigmatisering te maken heeft.

Deze laatste groep, moslims, is ook de groep waar Rafaela Dancygier, Universitair Hoofddocent aan Princeton University in de VS, onderzoek heeft gedaan. Haar onderzoek richtte zich op hoe mainstream politieke partijen in Europa proberen de stem van moslims te winnen. Het onderzoek resulteerde in een boek, Dilemma’s of Inclusion, en het werpt een verfrissend licht over het dilemma dat inclusiviteit van kandidaten met een islamitische achtergrond kan vormen voor mainstream politieke partijen.  

Het doel van Dancygier’s onderzoek was te kijken in hoeverre het groeiende aantal moslims in West-Europa een impact heeft op het doen en laten van politieke partijen die deze stemmers binnen willen halen. Hierbij heeft ze naar zowel linkse als rechtse politieke partijen gekeken. De meer linkse politieke partijen zijn, zoals verwacht, meer geneigd om moslims op de kieslijst te zetten. Maar zij kennen ook meer tweestrijd rondom deze groep, waarvan een aanzienlijk deel waarden aanhangt die botsen met enkele belangrijke progressieve uitgangspunten. Dit terwijl de meer conservatieve waarden van rechtse partijen juist goed samengaan met die van islamitische kandidaten. Bij de rechtse partijen zijn het echter weer de etnocentristen die problemen hebben met moslims op de kieslijst.

Uit het boek komt naar voren dat er grofweg 3 strategieën zijn waarmee Europese politieke partijen pogen het islamitische electoraat binnen te halen. Wanneer moslims slechts een klein deel van het electoraat uitmaken volgt gewoonlijk uitsluiting. Het is het voor de politiek niet waard om de islamitische stem binnen te halen. Wanneer dit echter bij, overwegend progressieve, partijen weerstand oproept onder de kosmopolieten die een belangrijk deel van de partij uitmaken volgt een strategie van symbolische inclusie. Kandidaten met een islamitische achtergrond worden op de kieslijst geplaatst om kosmopolieten tevreden te stellen. Wanneer het islamitisch electoraat aanzienlijk is volgt een strategie van op stemmen binnenhalen gebaseerde inclusie. Kandidaten die tot een minderheid behoren genieten hierbij ook bepaalde privileges, zolang zij maar stemmen binnenhengelen.

Het boek van Dancygier laat zien wat de gevolgen kunnen zijn wanneer partijen onvoldoende kritisch nadenken over inclusiviteit. De belangrijkste drijfveer om inclusief te zijn t.a.v moslims is zowel op links en haar niet intrinsiek, maar komt voort uit het willen binnenhalen van stemmen. Het gevolg is dat, zo blijkt om Dancygier’s onderzoek, is dat er voornamelijk conservatieve moslimmannen op kiestlijsten terug komen, die over het algemeen maar in beperkte mate de waarden delen van de progressieve partijen die zij vertegenwoordigen. Maar zij zijn wel diegene die er in slagen de meeste stemmen van islamitische kiezers te trekken. Hierdoor komt echter een andere vorm van inclusiviteit onder druk te staan, namelijk die van vrouwen. Om de genderbalans op kieslijsten toch enigszins te herstellen zijn het uiteindelijk niet-moslim mannen die het meeste moeten inleveren, in het belang van een zo inclusief mogelijke kieslijst.

We kunnen ons ernstig afvragen of dit inclusiviteit is zoals het bedoeld. Waarschijnlijk niet door de kosmopolieten binnen progressieve partijen, die ongetwijfeld gedreven worden door goede bedoelingen in het streven naar meer inclusiviteit binnen hun partijen. Maar het gezegde ‘de weg naar de hel is geplaveid met goede bedoelingen’ is ook hier van toepassingen. Inclusiviteit heeft ontegenzeggelijk positieve kanten, maar er zitten eveneens negatieve kanten aan vast. Inclusiviteit kan ook te ver doorschieten. Dilemma’s of Inclusion biedt ons een inkijkje in wat de gevolgen kunnen zijn wanneer zij dit nalaten.

Het boek is een goed, degelijk wetenschappelijk, onderbouwd werk over een gevoelig en controversieel thema, en stelt zaken vast die ook al zichtbaar waren in de politieke praktijk van diverse landen. Het voornaamste zwaktebod van het boek is dat het vooral blijft bij een analyse van het bestaande, en er geen ideeën worden geformuleerd over hoe partijen toch enerzijds inclusief kunnen zijn, en verschillende bevolkingsgroepen aan zich kunnen binden, zonder daarbij personen met voor de partij problematische opvattingen op kieslijsten te hoeven plaatsen. Dit is het belangrijkste dilemma rondom inclusiviteit waar, overwegend progressieve, partijen in West-Europa op dit moment mee worstelen. Dilemma’s of Inclusion bevestigt dat dit het geval is, maar biedt geen uitweg in hoe deze kwestie aan te vliegen.

Rafaela Dancygier, Dilemma's of Inclusion. Muslims in European Politics, Princeton University Press, 2017

Recensie door Gert Jan Geling