Lied der revolutie - Russell Shorto

Historicus en journalist Russell Shorto hoort tot de grote verhalenvertellers waarop ik dol ben. Een pre is dat deze Amerikaan ook ingewijd is in de geschiedenis van de Lage Landen, meer speciaal in die van de Gouden Eeuw en de uitlopers ervan. Tot dus ver zijn er vier titels van hem in het Nederlands vertaald, stuk voor stuk interessante en in menig opzicht originele boeken. In De botten van Descartes volgt hij zowel de strubbelingen met het stoffelijk overschot van Descartes die in Zweden stierf als met diens ideeën bij het vormgeven van de moderne samenleving. Met Amsterdam. De geschiedenis van de meest vrijzinnige stad ter wereld scoorde hij hier terecht een bestseller. ‘De meest vrijzinnige’ is een wat beperkende vertaling van ‘most liberal’, liberaler zou accurater geweest zijn. Amsterdam gaat inderdaad over het intrigerende ontstaan van het liberalisme, het individualisme en het kapitalisme in Holland – Amsterdam had niet voor niets met de Verenigde Oost-Indische Compagnie de eerste multinational en ten gevolge daarvan ook de allereerste aandelenbeurs ter wereld.

In Nieuw-Amsterdam. De oorsprong van New York corrigeert hij op overtuigende, zij het wat wijdlopige wijze de eenzijdige Engelse kijk op het ontstaan van Amerika. Nederlanders hebben daar veel meer aan bijgedragen dan eerder gedacht. Sterker, op basis van nieuwe unieke bronnen van het New Netherlands Project toont Shorto aan dat de mentaliteit van New York en de vrijheidsgedachte in de Amerikaanse grondwet mede beïnvloed zijn door de geïmporteerde Verlichtingsideeën van de Nederlanders. Ik had ooit weleens gehoord van Peter Stuyvesant en de Belgisch-Duits-Nederlandse Peter Minuit, maar dat zij op Manhattan zo’n centrale rol vervulden, was mij onbekend. Zelfs de Engelse wereldreiziger Henry Hudson (naar wie de Hudsonrivier is vernoemd) werkte lange tijd in de Verenigde Oost-Indische Compagnie.  En hoe kwam Nederland ook alweer aan Suriname en de Boven- en Benedenwindse eilanden als Curaçao en Bonaire? Gewoon door ze met de Engelsen te ruilen voor New York, waar de Engelsen door bruut geweld toch al de Nederlanders verdrongen hadden. Een eye-opener.

Van Nieuw-Amsterdam naar zijn nieuwe boek Lied der revolutie. Geschiedenis van de Amerikaanse vrijheid is een haast logische stap. Zoals de ondertitel duidelijk aangeeft focust ook dit werk op het principe van de vrijheid, maar nu in heel Amerika tijdens de Amerikaanse Revolutie (1765-1783). Shorto heeft daarbij de geniale inval gehad om die onafhankelijkheidsstrijd te belichten via zes personen, van wie de biografie door geschreven bronnen als memoires en brieven te reconstrueren is. Dat geeft zijn boek een ongewone concreetheid en sprankelende directheid. Die zes personen vertegenwoordigen bovendien elk een bepaalde bevolkingsgroep en daardoor is Lied der revolutie goeddeels ook geschiedschrijving van onderen op. De dekoloniseringsoorlog wordt dus niet alleen beleefd en verteld door de founding fathers, zoals gebruikelijk, maar ook door personen die het conflict tussen Engeland en Amerika lijfelijk ondergaan of er noodgedwongen een kleine rol in spelen.

De zes hoofdrollen in dit boek gaan naar George Washington, de latere eerste president van Amerika; de Britse imperialistische havik en onder meer minister van Oorlog Lord Sackville; Venture Smith, een uit Afrika geïmporteerde slaaf; Abraham Yates, een simpele schoenmaker die zich opwerkt tot burgemeester van Albany; Cornplanter, een indiaans opperhoofd die met Washington onderhandelingen voert en Margaret Coghlan, een in Amerika geboren dochter van een Britse officier. Behalve Washington en in mindere mate Lord Sackville zijn de overige protagonisten nobele onbekenden, maar precies hun levensloop geeft een levendig en fascinerend beeld op het echte pioniersbestaan in de achttiende eeuw in de verre Britse kolonie. Je ziet ze twijfelen, denken, spartelen, proberen, hun kont draaien, in actie komen. De ene is daarin al succesrijker dan de andere.

Russell Shorto wisselt al vertellend voortdurend van perspectief tussen deze zes personages, zodat de contrasten des te scherper tot uiting komen. Mede door zijn oog voor details en succulente anekdotes zorgt dat soms voor aangrijpende scènes. Venture Smith lukt het na hard labeur en talloze peripetieën zich als slaaf vrij te kopen en huis- en grondbezitter te worden. Aandoenlijk. De Indiaan Cornplanter onderhandelt over grondrechten, sluit deals, sluit vrede, maar delft in het conflict tussen Amerikanen en Engelsen op de lange termijn het onderspit en zijn stam zal veel van zijn vrijheid moeten inleveren.

Schoenmaker Yates weigert als parlementslid voor New York de nieuwe grondwet te signeren, omdat hij de centrale overheid wantrouwt, maar gaat uit de bol als de Bill of Rights wordt opgesteld, waarin de rechten van het individu worden gewaarborgd. Yates vertrouwde Washington en consorten niet – kritiek op de elite is niet nieuw. Margareth Coghlan is in het begin een frisse, goed opgevoede, bloedmooie meid die de nodige aandacht van mannen krijgt en Washington ontmoet. Ze ontwikkelt zo haar eigen idee van vrijheid, ondanks een gedwongen huwelijk: een luxe leven op kosten van anderen. Ze eindigt in de cel, publiceert om haar schulden af te betalen choquerende memoires en verdwijnt vervolgens arm en naamloos in de geschiedenis. Op haar manier was ze een feministe en  haar tijd ver vooruit.

Het moge duidelijk zijn: al deze individuen worstelen zich te pletter om in de turbulente tijden van de Amerikaanse Revolutie het hoofd boven water te houden of/en hun visie op de wereld gestalte te geven. Kortom, binnen de grote oorlog met Engeland voerde ieder nog eens zijn eigen veldslag om meer vrijheid. Aan die strijd is sindsdien geen einde gekomen. In de Amerikaanse grondwet stond weliswaar ‘All men are created equal’, maar dat gold de facto alleen maar voor witte rijke mannen,  niet voor vrouwen, (zwarte) slaven, indianen en armen. De enige conclusie die je uit dit prachtige Lied der revolutie kunt trekken is dan ook dat de problemen die Washington en zijn opvolgers, door een kippige kijk op het begrip ‘vrijheid’, destijds niet hebben opgelost tot van vandaag in de Verenigde Staten blijven voortwoekeren.

Russell Shorto, Lied der revolutie. Geschiedenis van de Amerikaanse vrijheid, 518 blz, Ambo/Anthos, 2017

Recensie door Leo De Haes