Voorbij de polarisatie - Gert Jan Geling

Politiek en polarisatie lijken twee zaken te zijn die onmogelijk van elkaar gescheiden kunnen worden. Immers, politiek is het op beschaafde wijze uitvechten van conflicten. En polarisatie speelt een nuttige rol bij het verder op scherp zetten van de tegenstellingen tussen de verschillende partijen. Politieke partijen kunnen zich op deze wijze goed profileren, nieuwe kiezersgroepen aanspreken, hun achterban motiveren om te gaan stemmen en indien ze hierin succesvol blijken te zijn hun tegenstanders uiteindelijk verslaan.

Polarisatie hoort dus bij de politiek, en een beetje polarisatie is ook zeker niet verkeerd. Het is juist essentieel voor een gezond politiek systeem. Maar polarisatie kan ook te ver gaan. Wanneer de tegenstellingen tussen partijen zo groot en zo scherp worden, en de strijd zo hevig is, kan politieke polarisatie maatschappelijke polarisatie in de hand werken. Hiermee dreigt het politieke en maatschappelijke midden steeds verder uitgehold te worden doordat kiezers in navolging van partijen steeds verder opschuiven naar de flanken.

In de Verenigde Staten zien we dit op dit moment gebeuren. Het politieke midden is daar zoek, en sinds de jaren ’80 steeds verder uitgehold. Links en rechts staan lijnrecht tegenover elkaar, en de politieke tegenstellingen lijken groter te zijn dan ooit. Deze overbruggen wordt steeds lastiger, verschillende groepen kiezers leven steeds meer in hun eigen bubbels, en het midden bestaat amper meer. Het is de vraag in hoeverre het land in staat zal zijn om uit deze negatieve spiraal te komen. De opkomst van Trump, mede het gevolg van de verregaande polarisatie in het land, draagt hier allesbehalve aan bij.

Ook in Europa zien we de polarisatie toenemen. En hier spelen, net als in de VS, liberalen ook een grote rol bij. De opkomst van het populisme, en in haar kielzog het nationalisme en het Euroscepticisme, heeft ertoe geleid dat in veel landen liberalen zich vaak lijnrecht tegenover de populisten plaatsen. Een succesvolle strategie, die inmiddels in diverse landen liberale partijen groot heeft gebracht en liberale leiders aan de macht heeft geholpen. Toch heeft dit succes ook een keerzijde. Door zich op te stellen als een pool in de toenemende polarisatie dreigen liberalen zelf sterk bij te gaan dragen aan het steeds verder uithollen van het redelijke midden. Het redelijke midden, waar liberalen zelf een product van zijn en bij uitstek in staat zijn om aan deze groep kiezers te appelleren. Voor liberale partijen is het dan ook van levensbelang dat het redelijke midden groot blijft, en de doorslaggevende groep kiezers bij de verkiezingen. Wanneer het midden wordt uitgehold is dit niet alleen een klap voor de democratie en samenleving, maar voor liberalen ook geen gemiste kans.

Want in plaats van steeds meer te acteren als een pusher die lijnrecht tegenover het populisme staat en zelf hard meepolariseert zouden liberale partijen er ook voor kunnen kiezen om boven de polarisatie uit te stijgen en te appelleren aan het redelijke midden dat voor noch links noch rechts, noch kosmopolitisch noch nationalistisch, noch de elite noch het volk, en nog de eurosceptici noch de eurofielen staat.

Een groot deel van de bevolking kan zich meer identificeren met het redelijke midden dan met extremen op de flanken, of die nu links of rechts, progressief of conservatief zijn. Liberale middenpartijen zijn bij uitstek geschikt om deze groep kiezers aan te spreken, mits ze in staat zijn om boven de verschillende polariserende parijen uit te stijgen, en zelf de redelijke middenpositie in te nemen. In plaats van bij te dragen aan de polarisatie kunnen liberalen op deze manier helpen het midden te versterken, en zelf ook te profiteren van dit sterke midden. Dit kan een meer duurzame strategie zijn dan inzetten op het behalen van successen door middel van polarisatie. En het is niet alleen beter voor liberalen, maar ook voor de samenleving zelf.

Liberalen zouden er daarom ook goed aan doen om zich af te keren van de toenemende politieke polarisatie in Europa, en zich te richten op het aanspreken van het redelijke midden, in de hoop dit te versterken en de polarisatie te kunnen doorbreken.

Gert Jan Geling

De auteur is kernlid van Liberales