Tsjaikovskistraat 40 - Pieter Waterdrinker

‘Een autobiografische vertelling uit Rusland’ luidt de ondertitel van dit boek waarin de schrijver vertelt over zijn in Rusland beleefde avonturen, nadat hij er ooit heen reisde om er illegaal bijbels aan de man te brengen. Niet dat hij religieuze motieven had, er viel geld mee te verdienen. Op dezelfde wijze raakte hij daarna verzeild in het toerisme naar en binnen de Sovjet Unie, later – na de komst van Gorbatsjov – binnen de nieuwe republiek Rusland. En al spoedig deden zich mogelijkheden voor tot lucratieve handeltjes en ook daar probeerde de schrijver inkomsten uit te peuren tot hij door een zakenpartner werd bedrogen en hij definitief tot de ongetwijfeld juiste conclusie kwam: voor de handel door de firma list & bedrog was hij niet geboren.

Waterdrinker, jurist van origine, geeft er blijk van het leven in de Sovjet Unie goed te kennen, bestudeerd te hebben. Al was het maar omdat hij uiteindelijk met een Russische trouwde. Het diapositief van deze vertelling is de Russische revolutie van 1917, de opkomst en ondergang van Lenin en niet te vergeten het wrede lot dat de laatste tsaar en zijn familie wachtte. Voortdurend springt Waterdrinker heen en weer tussen 1919, de actualiteit van vandaag en de decennia die aan vandaag vooraf gingen. Met Lenin als de grootste misdadiger die de mensheid ooit gekend heeft. Bij Waterdrinker zul je niet één waarderende opmerking aantreffen over deze agitator die aan de wieg stond van de meest wrede moordpartijen, de opkomst van Stalin en de ongekende slachtingen onder de eigen bevolking, de meest wreedaardige veiligheidsdiensten en de meedogenloze goelags. De schrijver heeft wat mij betreft gelijk: over Lenin valt geen goeds te melden.

‘De geschiedenis herhaalt zich niet, zij rijmt’ is eigenlijk het Leitmotiv van dit boek en het zou de schrijver gesierd hebben als hij erbij had verteld dat deze uitspraak van mark Twain is. Maar daar gaan we hier niet over zeuren. De schrijver heeft voldoende meegemaakt, genoeg avonturen beleefd om er smakelijk over te vertellen en schrijven kan hij. Het boek is vlot geschreven en de voortdurende perspectiefwisseling tussen toen en nu en natuurlijk de parallellen die zich onophoudelijk aan je opdringen maken het een genot om dit boek te lezen. Vertegenwoordigde de rivier de Neva destijds de scheidslijn tussen arm en rijk in de Sovjet Unie, de Middellandse Zee is de nieuwe Neva, nu tussen het noorden en het zuiden, tussen Europa en Afrika. De schrijver geeft zelf al aan dat hij dit thema verder had moeten uitwerken. Ik ben geneigd hem daarin gelijk te geven. Zeker als hij verderop Nabokov laat verzuchten: “Waren we dan allemaal, de hele bovenlaag van de Russische maatschappij, zo volkomen ongevoelig, zo verschrikkelijk vervreemd, dat we niet in de gaten hadden dat het heerlijke leventje dat we leidden op zichzelf al onrechtvaardig was en dat het onmogelijk zo kon blijven doorgaan?” Het gaat hier natuurlijk over het verdelingsvraagstuk dat ten grondslag ligt aan de onstuitbare verwijdering tussen de haves en de have nots, tussen rijk en arm.

Ondertussen valt op dat Waterdrinker extreem cynisch is geworden, zowel over dat magische Rusland onder de toenmalige en de huidige tsaar, over de Sovjet Unie onder de doorgewinterde stalen communisten als over het westen en zijn geboorteland. Hij schrijft het nergens expliciet maar je bespeurt een voortdurend afgrijzen over wat heden ten dage de “linkse elite” is gaan heten. Waterdrinker heeft dan ook een rijk verleden bij de krant van wakker Nederland liggen.

Laat ik hier één voorbeeld geven van zijn ongebreidelde cynisme, dat je bij voortduring in dit boek gewaar wordt en waarbij je soms denkt: mijn god, is het dan alleen doffe ellende en zijn mensen er inderdaad alleen op uit elkaar zoveel mogelijk te beliegen en bedriegen? Op zulke momenten betrap ik me erop me erover te verwonderen dat de schrijver niet allang de hand aan zichzelf heeft geslagen. Wie wil in zo’n wereld eigenlijk nog leven? Enfin, hier dat ene voorbeeld: “Het rode spook van de menslievendheid boerde, ruftte, stonk uit al zijn poriën en ontlastte zich allerwegen boven het oude continent”. Zo kun je koude oorlog natuurlijk samenvatten maar ik meen toch dat er iets meer over gezegd kan worden.

Ik zei reeds dat Waterdrinker onderhoudend schrijven kan maar dat neemt niet weg dat hij zich soms bedient van wel erg lange zinnen. Er staan in dit boek zinnen van meer dan zeven pagina’s lang, alleen onderbroken door puntkomma’s. Ik begrijp wel dat hij daarmee beoogt de maalstroom der geschiedenis weer te geven maar ik vind het toch lastig lezen wanneer in zo’n zin van meerdere pagina’s niet meer te achterhalen is wat het onderwerp en wat het lijdend voorwerp was en dat wordt alleen maar lastiger als hij in die paginalange zin ook nog eens de hele Europese geschiedenis van 1900 tot nu de revue laat passeren.

Dit alles neemt niet weg dat ik heel veel plezier aan dit boek heb beleefd. En wie graag nog even bijgepraat wil worden over de Russische revolutie van 1917 en het lot van de Romanovs maar het er niet voor over heeft daartoe allerlei geschiedkundige publicaties door te worstelen, kan niet om dit boek heen. Een aanrader dus.

Pieter Waterdrinker, Tsjaikovskistraat 40, Nijgh & van Ditmar, 2017

Recensie door Enno Nuy