De redders van het Avondland - Paul van Gageldonk

De Nederlandse journalist Paul van Gageldonk, die in Aken woont, beschrijft de opkomst  van het rechtspopulisme, met vooral een focus op Alternative für Deutschland. Via 17 hoofstukjes leidt de auteur ons door de preelectorale periode van september 2016 tot de zomer  van 2017. Elk hoofdstuk belicht ofwel een sleutelfiguur uit dit rechtspopulistisch kamp en/of een gebeurtenis die zowel ten goede  of ten kwade die electorale periode  heeft “gestuurd”. 
Achtereenvolgens leren we op die manier de voornaamste actoren in de politieke “spel” kennen: hun achtergronden, hun motivatie, hun visie(s), maar ook hun (eigen)belang en hun kleine kantjes. Dit levert een heel uiteenlopend lappendeken op waardoor het al bijzonder moeilijk is om één, homogeen beeld van deze politieke stroming te krijgen. Deze spreidstand werd dramatisch duidelijk, direct na de verkiezingen, toen Frauke Petry (het voormalige mediaboegbeeld van AfD) zich op de eerste persconferentie distantieerde van de top van haar eigen partij en zich onafhankelijk ging opstellen. Deze scene is helaas niet meer opgenomen  in het boek, vermits de schrijver stopt net voor de verkiezingen. 
Het rechtspopulisme in Duitsland, en wellicht ook in de rest van Europa,  is niet zomaar onder één noemer te vatten. Dit is meteen ook tegelijk de sterkte én zwakte van dit fenomeen. Ze spreken misschien veel mensen aan, maar ze gaan ten onder door onderlinge verdeeldheid. Typisch voor Duitsland wordt dit verhaal dan nog verder gecompliceerd door twee andere historische gebeurtenissen die minder spelen in andere Europese landen: enerzijds de al dan niet gelukte verwerking van het oorlogsverleden (slechts weinigen willen terug naar de politieke denkbeelden van  het nazitijdperk) en anderzijds de ook nog niet verwerkte trauma’s  van de Duitse éénmaking (sommigen in en/of uit Oost-Duitsland hebben nog heimwee naar het DDR regime, waar de overheid  voor alles zorgde en men zich verder vooral géén zorgen hoefde te maken en vooral geen vragen hoefde te stelle,, terwijl sommige West-Duitsers vinden dat er wel erg veel eieren (en geld) onder die “Ossies” worden gelegd.
Verder komen de klassieke  thema’s  aan bod:  vreemdelingenhaat, schrik dat vluchtelingen hier alle jobs zullen komen inpikken, de aantasting  van “onze” cultuur en culturele waarden   door de voortschrijdende islamisering van onze samenleving, de teloorgang van de nationale politiek door de (EU) dictatuur vanuit Brussel”, en de traditionele pers die (bewust of onbewust) het rechts-populistisch verhaal negeert of toch minstens minimaliseert (die Lügenpresse en/of “fake news”)
Als constante door heel deze boeiende analyse komen een aantal trends naar voor. Een: al deze rechts-populistische politici voeden én bespelen vooral het angstgevoel van de gemiddelde meestal niet erg kritische kiezers. Twee: de meeste traditionele partijen hebben nagelaten om tijdig een duidelijk antwoord te bieden op dit populistische discours. Ze waren en zijn te veel, volgens extreemrechts, vervreemd van wat er echt leeft in de “buik van de samenleving”). Drie: de sociale media hebben elke zin voor nuance verloren. In de bikkelharde concurrentiestrijd, niet alleen om de centen, maar vooral om de aandacht van hun publiek te trekken, komen alleen nog extreme berichten aan de oppervlakte. Er is geen plaats meer voor een genuanceerd (en dus meestal saai) verhaal. Deze trend versterkt de polarisering binnen onze samenleving.
Al deze ingrediënten maken  van dit boek een leerrijk en boeiend werkstuk, waar de auteur niet zelf met het lerend vingertje staat te zwaaien, maar waar er zoveel stof tot nadenken wordt aangereikt, dat we niet anders kunnen dan  besluiten  dat dit boek verplichte literatuur zou moeten zijn voor iedereen die van dichtbij of op afstand het actuele politiek bedrijf volgt. 

Paul van Gageldonk, De redders van het Avondland. Het rechtspopulisme in Duitsland, Uitgeverij Balans 2017
Recensie door Mark Bienstman
mbienstman@hotmail.com