Why Muslim Integration Fails in Christian-Heritage Societies – Adida Claire

De integratie van moslims in het Westen is al decennialang een heet hangijzer. De een acht het volledig mislukt, de ander is van mening dat het naar omstandigheden vrij goed verloopt. Sommige stemmen dat de islam en het Westen niet samen gaan, weer anderen menen dat dit juist heel goed gaat. De mening dat de islam niet in het Westen thuis hoort klinkt steeds luider, net als de stelling dat juist het racistische Westen de islam en moslims maar eens moet gaan accepteren.

Ook de vraag wat integratie nou precies inhoudt dringt zich op. Is dat integratie met behoud van eigen cultuur? Of assimilatie? Of diversiteit vieren in een multiculturele samenleving. In het debat lopen verschillende perspectieven continu door elkaar. En de vraag in hoeverre de integratie nu wel of niet gelukt is wordt niet beantwoord.

In een nieuw boek proberen een aantal Amerikaanse en Franse wetenschappers, te weten Claire L. Adida, David D. Laitin en Marie-Anne Valfort, de vraag te beantwoorden hoe het komt dat de integratie van moslims in Europa, en dan met name Frankrijk, zo moeizaam verloopt. Het boek heeft de prikkelende titel Why Muslim Integration Fails in Christian-Heritage Societies, en de conclusies van het onderzoek wat in het boek wordt gepresenteerd zijn evenzo prikkelend. Het centrale argument van de auteurs is, kort samengevat, dat zowel moslims als de autochtone bevolking van Frankrijk de verantwoordelijkheid dragen voor deze moeizame integratie. Vanuit autochtone kant is er sprake van discriminatie die de integratie op veel terreinen tegenwerkt, maar moslims gedragen zich tegelijkertijd weer op een wijze die datgene wat de auteurs ‘rationele islamofobie’ noemen voedt.

Dat de discriminatie die moslims ervaren in Frankrijk ook echt daadwerkelijk discriminatie op basis van religie is, en niet bijvoorbeeld op basis van huidskleur, cultuur of afkomst, weten de onderzoekers vast te stellen door ook te kijken naar een controlegroep van christenen uit hetzelfde land. Deze laatste groep heeft significant minder te maken met discriminatie dan moslims, waarbij duidelijk wordt dat deze discriminatie ook specifiek gericht is op moslims. En het is met name sterk aanwezig op de arbeidsmarkt.

Aan de andere kant geven de onderzoekers ook redenen voor meer ‘rationale’ weerstand tegen moslims op de arbeidsmarkt. Redenen die hiervoor gegeven worden zijn de sterke zelf-aangemeten religiositeit in een seculiere omgeving, andere gendernormen, en gebrekkige taalbeheersing bij moslims. Dit alles leidt tot het idee dat moslims als collega’s een probleem zullen vormen op de werkvloer bij autochtone Fransen. Er is volgens de onderzoekers dus sprake van een equilibirum waarbij beide kanten sterk negatief op elkaar reageren, en de achterstanden in de integratie van moslims verdwijnen niet op, maar nemen eerder toe.

De auteurs geven grofweg twee oplossingen voor dit probleem. Als eerste stellen ze vast dat wegbewegen van het Franse model van assimilatie ten faveure van een multiculturalistisch migratiemodel geen alternatief is. Ze stellen dat een assimilatie gericht model m.b.t. de integratie van moslims beter werkt dan multiculturalisme, omdat in landen waar dat laatste model dominant is er sterke sprake is van segregatie, met nefaste gevolgen voor de samenleving.

Maar, stellen de onderzoekers, een op assimilatie gerichte samenleving kan niet werken zonder dat discriminatie, met name op de arbeidsmarkt, actief tegengegaan wordt. Het belangrijkste advies wat de onderzoekers hierbij geven is het geven van trainingen om discriminatie op de werkvloer tegen te gaan, en mensen bewust te maken van (onbewuste) vooroordelen, juist vanuit het perspectief dat discriminatie vooral schade toebrengt aan de arbeidsmarkt en de economie.

Why Muslim Integration Fails in Christian-Heritage Societies is een belangrijk werk om verschillende redenen. Het stelt bijvoorbeeld datgene vast wat velen al vermoedden: namelijk dat de integratie van moslims in West-Europa buitengewoon moeizaam verloopt, en dat dit niet simpelweg de schuld is van moslims om van de autochtone inwoners, maar eigenlijk van beide. Het boek is daarin verfrissend omdat geen enkel perspectief in het debat de boventoon voert. Ook is het boek relevant omdat het laat zien dat assimilatie boven multiculturalisme te prefereren valt, iets waar, zeker in islamitische kring, nog wel eens aan wordt getwijfeld. Tot slot is het boek ook belangrijk omdat het duidelijk maakt dat discriminatie op de arbeidsmarkt niet alleen individuen schaadt maar ook de arbeidsmarkt zelf en daarmee de economie. Dit is des te meer reden om deze kwalijke praktijk stevig te bestrijden.

Het enige wat het boek echt mist is een meer vergelijkend aspect met andere samenlevingen in Europa en het Westen. Het is een vooral op Frankrijk gericht werk. En dat is jammer, welk elk Europees land kent haar eigen geschiedenis, haar eigen cultuur, en andere dilemma’s m.b.t. integratie, waardoor het lastig is om te spreken over een gedeelde geschiedenis van alle Europese samenlevingen op dit punt. Why Muslim Integration Fails in Christian-Heritage Societies brengt vooral de ervaring van Frankrijk in beeld, maar doet dit op dusdanig grondige wijze dat het absoluut een aanrader is voor eenieder die geïnteresseerd is in wat stevige, academische, literatuur op dit onderwerp.

Adida Claire, Laitin David, Valfort Marie-Anne, Why Muslim Integration Fails in Christian-Heritage Societies, Harvard University Press, 2016

Recensie voor Gert Jan Geling