De klimaatparadox - Peter van Druenen
Wat de auteur probeert aan te tonen, is dat er een interne paradox zit in de nu stilaan universele bekommernis voor een beter en gezonder leefmilieu. Om een lang verhaal kort te maken: stel dat w er met zijn allen in slagen om wereldwijd te komen tot een beter, gezonder, duurzaam leefmilieu met een productieapparaat dat zich aan deze nieuwe vereisten heeft aangepast. Dan zal één van de gevolgen daarvan zijn dat er aanzienlijk minder overlijdens zullen zijn ten gevolge van aandoeningen aan de luchtwegen. Minder overlijdens dus door minder fijn stof, CO², stikstof in de lucht. Maar ook dank zij van gezondere voeding door minder schadelijke stoffen in ons voedsel zoals zware metalen en plastic.
Goed zo, maar minder overlijdens betekent dan wel een nog snellere aangroei van de wereldbevolking. En precies die aangroei van de wereldbevolking legt de grootste druk op ons leefmilieu. Want al die bijkomende mondjes moeten gevoed worden, en zoeken later een dak boven hun hoofd en eens ze een redelijk inkomen verwerven, willen zich allerlei al dan niet noodzakelijke consumptiegoederen aanschaffen. Dit alles leidt dus tot een nog snellere uitputting van onze natuurlijke hulpbronnen.
Om dit doemscenario te onderbouwen, verwijst de auteur naar de opeenvolgende rapporten van de zogenaamde Club van Rome met het rapport Grenzen aan de groei uit 1972 en later bijgewerkt met in het totaal 42 subrapporten. Hoewel van in het begin de Club van Rome de (te snelle) bevolkingsaangroei als één van de grootste problemen heeft aangekaart, is dit aspect heel snel op de achtergrond, om niet te zeggen in de vergetelheid geraakt.
Zou het kunnen dat daar de invloed en het discrete lobbywerk van onder meer het Vaticaan en andere religieuze fanatici (ook de Islam is geen voorstander van een restrictief geboortebeleid) zijn werk heeft gedaan? Zou het kunnen dat rechtse politici, die ook al geen voorstander zijn van welke vorm van geboortebeperking dan ook, dit religieus argument gebruiken of misbruiken om zo feitelijk de agenda van hun broodheren (de grote, puur kapitalistisch geïnspireerde ondernemers) uit te voeren? Want hoe sneller de bevolking stijgt, hoe lager zij de lonen kunnen houden. Zelfs in het recente klimaatakkoord van Parijs komt de bevolkingsgroei quasi niet ter sprake. Tot daar kunnen we de auteur zeker volgen.
Waar wij persoonlijk meer moeite mee hebben, is dat hij wel heel snel voorbijgaat aan een aantal alternatieve pistes. Voor ons is het géén of/of verhaal, maar wel een en/en verhaal. De zorg voor een beter leefmilieu kan immers perfect samengaan met een meer voluntaristisch bevolkingsbeleid.
Vooreerst kan er nog veel meer gebeuren langs de kant van het recycleren van de schaarse grondstoffen die wij tot nu toe reeds opgebruikt hebben. Nog teveel, zelfs dure grondstoffen zoals de schaarse edelmetalen die verwerkt zijn in al onze elektronische toestellen, worden zonder meer gedumpt. En dan liefst in een veraf gelegen derdewereldland, in de plaats van die opnieuw te gebruiken. Ook moet het mogelijk zijn om, met alle creatieve en technologische kennis die wij hebben, nieuwe producten te maken die minder beslag leggen op schaarse grondstoffen. Zie de denkpiste van Cradle to Cradle: Remaking the Way We Make Things, een boek uit 2002 over duurzaam ontwerpen van William McDonough en Michael Braungart. Dus langs de kant van het leefmilieu en klimaatbeheer is er nog heel wat te doen, vooraleer we echt op de grenzen zullen aanbotsen.
Maar ook, en vooral, langs de kant van de bevolkingsgroei is nog heel veel mogelijk. In heel wat landen heeft de bevolking nog geen of alleszins onvoldoende toegang tot de kennis rond gezinsplanning en geboortebeperking. Toegang tot voorbehoedsmiddelen (tijdelijk, zoals de pil en/of het condoom, of meer permanent zoals sterilisatie eens het gewenste kinderaantal in een gezin is bereikt, is nog steeds heel problematisch. Zoals minister Alexander de Croo in zijn recent boek De eeuw van de vrouw ook aangeeft: het aantal verkrachtingen en ongewenste zwangerschappen ligt in veel landen nog steeds schrikbarend hoog. Misbruikte vrouwen hebben enkel toegang tot dubieuze praktijken rond zwangerschapsonderbreking.
Kortom er is nog een hele weg af te leggen op het gebied van opvoeding, onderwijs en emancipatie van en respect voor de vrouw. Als op al deze gebieden substantiële vooruitgang zou worden gemaakt, zal de bevolkingsgroei vanzelf binnen redelijke en dus beheersbare perken blijven.
De alternatieve, lees Malthusiaanse, piste is al helemaal uitgesloten. De bevolking kan alleen maar dalen als er voldoende mensen sterven aan allerlei ziekten en/of epidemieën. Dus als er maar voldoende gewelddadige conflicten zijn, als we niet tussenkomen bij humanitaire rampen en natuurcatastrofes, als we stoppen met geld te steken in het onderzoek naar levensreddende geneesmiddelen, dan komt het wel goed. Moreel verwerpelijk natuurlijk. De auteur schijnt daarbij vergeten te zijn dat optimisme een morele plicht is, zoals sir. Karl Popper ooit stelde. Jammer.
Van Druenen Peter, De klimaatparadox. Bevolkingsgroei of klimaatbeheer, Cossee, 2018
Recensie door Mark Bienstman
