Verzet en rede in tijden van nepnieuws - Susan Neiman

Dit boek, eerder een essay want het beslaat slechts 70 bladzijden, brengt een aantal maatschappelijke en filosofische beschouwingen rond enerzijds de niet erg “redelijke” fenomenen als de verkiezing van Donald Trump  en de stemming rond de Brexit, en anderzijds de daartoe gehanteerde communicatiestrategiëen. Enerzijds wijst de auteur erop dat zij die proberen deze fenomenen te duiden zelf ook niet altijd correctecijfers en/of argumenten aanreiken (het is zeker niet zo dat zowel in de USA als in de UK het vooral de verliezers van de globalisering zijn die voor Trump, respectievelijk voor de Brexit hebben gestemd.

Anderzijds  geeft de auteur ook fijntjes aan dat we hier zeker niet met een nieuw fenomeen te maken hebben. Wij zijn blijkbaar al lang vergeten  dat, vooral hier in Europa, er schamper gereageerd werd op de verkiezing van Ronald Reagan, een filmster godbetert. Maar hij werd president van de USA. Ook zijn communicatie kon niet elke waarheidstoets doorstaan. Zijn woordvoerder verklaarde achteraf letterlijk: “Als je vijf keer eenzelfde verhaal vertelt, is het waar….”. Trump kopieert gewoon wat Roland Reagan hem reeds heeft voorgedaan en bekijkt, net als Ronald Reagan, de politiek eerder als een nieuwe vorm van entertainment. Met andere woorden, hij zet voort wat Reagan heeft gezaaid.

Moeten we dan pessimist worden en ons bij deze gang van zaken neerleggen? Niet volgens de auteur. Maar, we mogen niet de fout maken alles te willen weerleggen enkel met de rede. Want voor veel mensen en zelfs heel wat denkers, is de rede (het harde, droge, wetenschappelijk argument) het wapen om bestaande machtsverhoudingen of eigenbelang te beschermen. Wij moeten vooral meer inzetten op waarden en idealen. En ons vooral niet laten afschrikken door de klassieke dooddoeners, zoals: “Deze idealen en/of waarden zijn mooi, maar sporen niet met de realiteit of met de ervaringen uit het verleden”.

Volgens de auteur, die zich bassert op Immanuel Kant, moeten we dit argument omdraaien: “Idealen worden niet afgemeten aan de mate waarin ze zijn aangepast aan de realiteit – de werkelijkheid wordt afgemeten aan de mate waarin ze idealen realiseert”. Maar het nastreven van deze idealen vergt inspanning en inzet, vereist soms verzet. Een boeiende doordenker.

Susan Neiman, Verzet en rede  in tijden van nepnieuws, Lemniscaat 2017

Recensie door Mark Bienstman