Een hart voor de wereld - Dirk De Schutter
Politiek, economie maar ook filosofie worden doorgaans beoefend, becommentarieerd en gestuwd door mannen. De standpunten van vrouwen worden over deze thema’s nog steeds niet als vol beschouwd en derhalve aan de kant geschoven. Elk politiek boek begint bij Pericles en eindigt met Francis Fukuyama. Elk economisch boek begint bij Adam Smith en eindigt bij Joseph Stiglitz. En elk filosofisch boek begint bij Socrates en Plato en eindigt met Noam Chomsky of Slavoj Zizek. En toch waren en zijn er steeds meer vrouwen die hun stempel drukten en drukken op ons politiek, economisch en filosofisch denken. Denk aan Margaret Thatcher die een cruciale rol speelde in de Britse politiek. Of aan Elinor Ostrom die in 2009 de Nobelprijs voor Economie won. Of aan de Amerikaanse filosofe Martha Nussbaum die met haar theorie over de capability approach een compleet nieuwe filosofische denkrichting insloeg.
De Britse filosoof John Stuart Mill zei reeds in 1867 dat het absurd was om de talenten van vrouwen niet aan bod te laten komen omdat we daardoor een groot deel van het menselijk talent onbenut lieten. En hij had overschot van gelijk. Want zonder Marie Curie stonden we vandaag nog zo ver niet op het vlak van de impact en de mogelijkheden van de radioactiviteit. Zij is een van de weinige personen die in haar leven twee Nobelprijzen won, die van de natuurkunde en die van de scheikunde. Maar ook op andere vlakken speelden vrouwen een cruciale rol. Denk aan de suffragettes die door hun acties het stemrecht voor vrouwen konden realiseren (in België pas in 1948). Vrouwen zijn niet gelijk aan mannen, maar hebben kwaliteiten die vaak veel belangrijker zijn voor het harmonisch samenleven van mensen en voor de welvaart van de gemeenschap.
In zijn boek Een hart voor de wereld beschrijft Dirk De Schutter het leven van zeven opmerkelijke vrouwen die elk op hun manier een grote impact hadden op ons denken en handelen. Zo bespreekt hij het leven en werk van de joodse filosofe Hannah Arendt die een relatie had met de nazi-gezinder Martin Heidegger maar in 1941 op de vlucht sloeg naar de VS. Daar schreef ze haar monumentale werken tegen het totalitarisme en vooral haar boek over Adolf Eichmann, de uitvoerder van de Endlösung der Judenfrage, die ze het zwakke schuldembleem van ‘banaliteit’ verweet. Haar werk is een mijlpaal en is een bron van inspiratie van talloze filosofen die proberen om de menselijke geest te doorgronden. Arendt is dan ook de filosofe die een mijlpaal neer plantte en die we niet kunnen negeren. Welke man kan dat zeggen?
Het volgende portret gaat over Sophie Scholl. Samen met haar broer Hans en andere vrienden van de verzetsgroep Die Weisse Rose slaagde ze erin om in 1942 illegaal pamfletten te verspreiden aan de universiteit van München met daarin accurate informatie over het dramatische lot van de joden. Zij wist het, en dat betekent dat vele Duitsers het moeten geweten hebben. Maar zij en haar vrienden waren veel moediger dan de gewone Duitsers. Ze gingen in het verzet. ‘Ze hebben niets bovenmenselijks gedaan. Ze hebben iets heel eenvoudigs verdedigd, ze hebben zich sterk gemaakt voor iets gewoons, voor het recht en de vrijheid van het individu. Ze hebben zich niet opgeofferd voor een buitengewoon idee, ze hebben geen groots doel nagestreefd: wat ze wilden, was dat mensen als jij en ik in een menselijke wereld kunnen leven.’
Hun verzet was veel hoogstaander dan de houding van de katholieke kerk in die periode. Want die hulden zich in stilzwijgen en zowel de Duitse bisschoppen als de paus hebben tijdens, maar ook na de oorlog, nooit het nazisme of Hitler veroordeeld. Sophie en Hans Scholl deden dat wel. Ze schreven over de massamoorden op de Joden, de vervolging van andersdenkenden in Duitsland en het stilzwijgen van de kerken. Zij zijn de ware helden van de oorlogsperiode, maar heilig zullen ze nooit worden verklaard, want ze waren protestanten. Het toont de dubbelzinnigheid aan van de Kerk die probeert aan te tonen dat alleen en alleen katholieken deugdzaam leefden. Dat klopt niet. Veel katholieken hebben toen gecollaboreerd en waren actief in de Wehrmacht en de verschillende Einsatzgruppe om zoveel mogelijk jonden te vermoorden.
Hun geloof heeft hen toen niet tegengehouden, integendeel. Susan Sontag besefte beter dan wie ook dat religieuze overtuigingen misbruikt werden om wereldlijke doeleinden te bereiken. Dat zegt ook de Iraanse Azar Nafasi. Ze klaagde allerlei misstanden aan zoals de kindbruiden en gedwongen huwelijken. Sindsdien is ze niet meer welkom in haar geboorteland. Stel u voor dat u kritiek hebt op uw geboorteland maar juist omwille daarvan niet mag terugkeren? In die zin gaat het enigszins beter met Pumlia Gododo-Madikizela die in Zuid-Afrika deel uitmaakte van de bekende Verzoeningscommissies. Dat deel van het boek is het beste en meest indringende, want het toont aan hoe mensen met verschillende opvattingen toch tot een compromis kunnen komen, al was het maar om de samenleving houdbaar te maken.
Maar dat lukt natuurlijk niet altijd. Het boek eindigt met een portret van de Russische journaliste Anna Politkovskaja die op 7 oktober 2007 werd vermoord door de Russische politie. Zij wou de waarheid aan het licht brengen maar kwam blijkbaar meer te weten over de manier van handelen van Poetin. En daarom werd ze vermoord. Ik schrijf dit zonder enig voorbehoud omdat ik ervan overtuigd ben dat ze vermoord werd omdat ze de waarheid schreef.
Dirk De Schutter, Een hart voor de wereld, Klement/Pelckmans, 2011
Recensie door Dirk Verhofstadt
