1000 stokslagen voor de vrijheid - Raif Badawi
Vaak wordt gesteld dat er in de moslimwereld geen liberale en/of verlichte geesten zijn, dat niemand er zich uitspreekt voor de vrijheid en dat er geen kritiek te horen valt op de orthodoxe theocratieën van de islam. Dat klopt niet helemaal. Zo heb je Hamed Abdel-Samad, Hafid Bouazza, Afshin Ellian, Irshad Manji, Ayaan Hirsi Ali, Nahed Selim, Bassam Tibi, Ibn Warraq, Chahdortt Djavann en Magdi Allam die elk op hun manier bijzonder kritisch staan ten opzichte van de islam en daarvoor ook bedreigd worden door moslimextremisten. Maar al deze personen zijn de moslimwereld ontvlucht en spuien hun kritiek vanuit westerse landen waarheen ze gevlucht zijn. Toch zijn er ook enkele liberale stemmen binnen de moslimwereld zelf. Bekend is Raif Badawi, een Saoedische blogger en oprichter van de Vrije Saoedische Liberalen die op zijn website stevige kritiek uitte op de enorme impact van religie op de Saoedische samenleving, daarvoor in 2012 werd beschuldigd van ongeloof en in 2013 werd veroordeeld tot duizend zweepslagen en tien jaar cel wegens belediging van de islam.
De teksten die Badawi publiceerde verschenen in de periode 2010 tot en met 2012 maar zijn niet langer terug te vinden. Toch slaagde een Duitse journalist Constantin Schreiber erin vijftien van zijn teksten te achterhalen en te publiceren op het internet. Onlangs verscheen een Nederlandstalige versie onder de titel 1000 stokslagen voor de vrijheid. Leven en laten leven in het huidige Saoedi-Arabië. Dat levert een bijzonder interessant beeld van de toenmalige tijdsgeest in het land, want in die periode trok de Arabische Lente doorheen heel wat moslimstaten in Noord-Afrika en het Midden- Oosten. Het lijkt alsof Badawi meesurfte op die hoopvolle golf. Constantin omschrijft die toenmalige tijdsgeest als volgt: ‘De jonge Saoediërs zijn het beu om tot een levenswijze te worden gedwongen, die weinig te maken heeft met het moderne leven. Ze willen zeggen wat ze denken; afspreken met elkaar als ze dat willen, kleding dragen die ze willen dragen.’ Maar al snel sloeg de Arabische Lente om in een kille Herfst waarop de Saoedische leiders de teugels nog strenger aantrokken.
Merkwaardig genoeg staat er in het boek een ‘voorwoord uit de gevangenis’ waarin Badawi zelf aan het woord komt: ‘Ik had mezelf tot doel gesteld om een nieuwe versie van het liberalisme in Saoedi-Arabië te introduceren en mijn aandeel aan de verlichting van mijn maatschappij te leveren. Ik heb geprobeerd om de muren van onwetendheid neer te halen, de heiligheid van de geestelijkheid te doorbreken, een klein beetje pluralisme en respect voor waarden als vrijheid van meningsuiting, vrouwenrechten en de rechten van minderheden en armen te verspreiden in Saoedi-Arabië.’ Hij heeft er alvast een hoge prijs voor betaald en, op het eerste zicht en tot nu toe, blijkbaar zonder enig resultaat. Zo werd midden oktober 2015 een 74-jarige Brit veroordeeld tot 350 stokslagen wegens het stiekem bezitten van alcohol. De Britse premier Cameron deed een oproep aan de Saoedische autoriteiten om clementie te schenken, maar die gingen er alsnog nog niet op in. Zij blijven rigoureus de strenge religieuze bepalingen en voorschriften gebaseerd op de sharia volgen en uitvoeren.
Ondanks die ronduit schandelijke houding van Saoedi-Arabië werd in juni 2015 de Saoediër Faisal Bin Hassan Trad aangeduid als voorzitter van de Mensenrechtenraad van de Verenigde Naties. Het land neemt het immers zelf niet nauw met de mensenrechten, iets wat Badawi al in een blog van 2010 aanklaagde. Daarin wees hij op het compleet gebrek aan vrijheid van meningsuiting in zijn land en in de gehele Arabische wereld, en dit onder impuls van de orthodoxe geestelijken. ‘Als je de Arabische maatschappij bestudeert, zie je op spectaculaire wijze hoe deze onder de last van de theocratie gebukt gaat, kreunt, steunt en lijdt, omdat de geestelijken niets anders willen horen dan: “Ik luister en gehoorzaam”.’ Wie er een eigen, afwijkende mening op nahoudt komt in heel wat landen voor de sharia-rechtbank en riskeert bijzonder zware straffen zoals Badawi zelf heeft ondervonden. Hij had zich in 2012 op Al-Jazeera geuit als een liberaal onder het gezegde ‘leven en laten leven’.
Voor Badawi betekent het liberalisme een verlichte levenshouding. ‘Dat wil zeggen dat we alle gebruiken en persoonlijke gedragingen van anderen met alle respect moeten bejegenen voor zover ze geen inbreuk maken op je persoonlijke ruimte en grenzen. Het is een grondrecht van de mens om te zeggen en te doen wat hij wil, maar deze vrijheid moet door de wet aan regels worden gebonden. Daar waar de vrijheid van anderen begint, houdt jouw vrijheid op.’ Hiermee herhaalt de auteur het beruchte schadebeginsel van John Stuart Mill, die met zijn On Liberty de basis legde voor de liberale ideologie. Het liberalisme laat mensen toe om datgene te denken en te geloven wat ze zelf willen en dwingt niemand om een bepaald standpunt in te nemen. Wat men gelooft of niet gelooft is een persoonlijke kwestie en geen opgelegd dogma. ‘De liberale staat is een staat zonder religie,’ aldus Bawadi waarmee hij bedoelt dat het geen enkele geloofsovertuiging voortrekt of bevordert.
Ook over de gelijke positie van vrouwen met mannen had Badawi uitgesproken meningen. Zo keerde hij zich tegen de zogenaamde bezoekhuwelijken waarbij mannen het recht hebben om vrouwen te ‘nemen’ en nadien af te wijzen zoals het hen belieft. De auteur pleitte in een blog dan ook voor een ‘leven waarin alle zonen en dochters van dit land echt eerlijk met elkaar kunnen concurreren en gelijke kansen hebben’. Die vrouwvriendelijke stelling werd door de religieuze leiders niet aanvaard en actief bestreden. De auteur ging ook fel tekeer tegen de theocratie. ‘De belangrijkste missie van elke theocratie is om elke vorm van rede in de kiem te smoren, het historisch materialisme en het gezonde verstand te bestrijden en de massa, zo goed mogelijk, absoluut dom te maken en te houden,’ aldus de auteur. ‘Dit soort ideologieën moet je bestrijden’, schrijft Badawi, en dus hoeft het niet echt te verwonderen dat hij in de radar van de Saoedische veiligheidsdiensten liep.
‘Wat we het hardst nodig hebben is de waardering voor het individu’, aldus Badawi. Het is een sleutelzin in dit boek en in de verhouding tussen democratische en theocratische staten. Juist omdat het religieus denken elk leven tot in elk detail controleert, mist de moslimwereld de beschaving en de verlichting. Op 25 januari 2011 is de auteur blij met de val van het Egyptische dictatorschap van Moebarak. ‘We mogen slechts hopen dat we het ontwaken van een nieuw Egypte meemaken,’ zo schrijft Badawi, al kan hij nog niet vermoeden hoe erg de theocratische dictatuur van de Moslimbroeder Mohamed Morsi zal zijn. Maar de auteur begint dan wel volop te pleiten voor seculiere waarden, en dit tot woede van de theocraten. Zo eindigt het boek met een opvallend pleidooi voor afstand ten opzichte van de orthodoxe theocraten en hun dogma’s. Badawi biedt een alternatief maar krijgt blijkbaar geen gehoor en blijft daardoor in de cel. Nochtans is zijn boodschap even urgent als die van Mill in 1859 die toen pleitte voor vrijheid en later voor de rechten van de vrouw.
Raif Badawi, 1000 stokslagen voor de vrijheid, Spectrum, 2015
Recensie door Dirk Verhofstadt
