Méér Vinexvrouwen - Naima El Bezaz

‘De hel, dat zijn de anderen’, zo schreef de Nederlandse schrijfster van Marokkaanse afkomst in haar bestseller Vinexvrouwen. Daarin beschreef ze haar leven in Nederland waar ze als vierjarig kind vanuit Marokko met haar moeder terechtkwam, school liep, romans begon te schrijven, trouwde en twee dochtertjes kreeg. Uiteindelijk betrok ze een woning in een Vinexwijk in de buurt van Amsterdam. Het begrip ‘Vinex’ is in Vlaanderen onbekend. Het is bureaucratisch jargon uit de ambtelijke doelstelling Vierde Nota Ruimtelijke Ordening Extra waarbij in de jaren negentig op tal van plaatsen in Nederland in snel tempo quasi eenvormige, fantasieloze en goedkope woningen werden neergepoot om de bevolkingsaanwas te kunnen opvangen. In Vlaanderen kennen we ook wel tuinwijken met identieke woningen, maar veel meer zogenaamde ‘confiturenwijken’. Dat zijn grote percelen bouwgrond die in hele kleine stukjes worden opgedeeld en waar de bewoners op elkaars lip wonen, waarop ze met hagen en afsluitingen een beetje privacy trachten te creëren. En ook daar is het soms een hel.

El Bezaz kreeg met Vinexvrouwen veel aandacht en een flinke dosis kritiek. Dat laatste vooral van de inwoners van haar wijk die niet opgezet waren met de vaak onthullende, ironische en hilarische beschrijvingen van de betrokken wijk. Intussen bouwde de schrijfster ook een stevige reputatie op als Facebook-lid. Daar neemt ze geen blad voor de mond en steekt er de draak met domme, populistische uitspraken van zowel politici als gewone burgers. Ze komt dan ook prominent aan bod in Dag Vriend! van Stine Jensen die het fenomeen Facebook grondig fileerde als een geldmachine die in gang wordt gehouden door ijdeltuiten die zich virtueel alleen van hun beste kant tonen. El Bezaz vormt daar een uitzondering op. Haar berichtjes op Facebook zorgen steevast voor veel reacties en hilariteit omdat ze haar ‘vrienden’ regelmatig een spiegel voorhoudt, maar ook zichzelf niet spaart. Tegelijk kan je er de gemoedsstemming van de schrijfster volgen, en die is niet altijd vrolijk. Zo post ze nu en dan berichtjes die doen vermoeden dat ze wat zwaarmoedig door het leven gaat.

Zo verscheen Méér Vinexvrouwen. Het is opnieuw een bijzonder grappig boek maar dan met een scherpe maatschappelijke analyse tussen de lijnen. Want El Bezaz slaagt er beter dan veel sociologen en andere wetenschappers in om de diverse pijnpunten van de multiculturele samenleving bloot te leggen. Nederland is net zoals de andere West Europese landen een smeltkroes van culturen. Sommigen betreuren dit en stemmen voor populisten die beweren dat het land terug kan naar de monoculturele samenstelling van pakweg een halve eeuw geleden. Dat is een illusie, tenzij men maatregelen zou nemen die doen denken aan de jaren dertig, namelijk een massale deportatie van honderdduizenden mensen, iets wat haaks zou staan op de mensenrechten en de grondslagen van een beschaafde samenleving. We zullen dus met elkaar moeten leven en leren leven, en dat gebeurt in de praktijk elke dag met vallen en opstaan, met misverstanden, wrijvingen, vooroordelen en wantrouwen. Maar gelukkig ook met wederzijds begrip, diepgaand respect en een gezonde dosis empathie.

De kracht van El Bezaz is dat ze geen enkel onderscheid maakt tussen bevooroordeelde mensen, van welke nationaliteit ze ook zijn. Nederlanders hebben vooroordelen tegenover Marokkanen, Marokkanen tegenover Polen, Polen tegenover Pakistanen, Pakistani tegenover hindoes, Somali tegenover Turken, Turken tegenover Grieken, enzovoort. Meer nog, ook binnen elk van deze groepen bestaan er volop clichés die een harmonisch samenleven bemoeilijken. Dat komt al goed aan bod in het eerste verhaal waarin El Bezaz op zoek gaat naar een dokter die haar kan helpen voor haar depressies. Geen Nederlandse arts natuurlijk, maar een allochtoon, want die schrijven vlotter pillen voor. Dat verloopt goed tot de dokter het geweer van schouder verandert en eerder aanstuurt op vormen van homeopathie en meditatie. Maar El Bezaz wil pillen slikken, liefst straf spul dat snel en diepgaand haar depressies omzet in een vorm van vrolijkheid. Het leidt tot een fel conflict met haar dokter en een aangifte bij de politie die geen snars begrijpt van het conflict.

Of lees het verhaal over het bezoek van de koningin en tv-presentatrice Linde De Mol aan de wijk. Dat leidt in eerste instantie tot een onverhoopte samenhorigheid tussen de diverse wijkbewoners die El Bezaz met verve beschrijft. Ook de kleine kantjes. Zoals Afghanen en Turken die zin hebben in een alcoholisch drankje. ‘De islamitische controle was in deze woonkamer pijnlijk voelbaar aanwezig. Dus zaten de moslims stijfjes op de bank ontzettend nuchter te wezen…’, zo schrijft ze. Maar als de koningin niet komt opdagen, borrelen de vijandschappen tussen de bevolkingsgroepen weer op. Nog grappiger is de sociale controle door goedbedoelende Nederlanders op hun allochtone buren. Nederlandse buren geven El Bezaz de raad om de verwarming wat lager te zetten en een trui aan te doen. Het ontlokt haar de uitspraak: ‘Inburgeren oké, maar niet in mijn huiskamer’. Want ze loopt in huis liever zonder schoenen en licht gekleed, dus zet ze de temperatuur hoger tot ergernis van haar man.

De buren van El Bezaz kennen de schrijfster goed. Ze weten dat ze kwetsbaar zijn voor haar vlijmscherpe kritiek – zoals bleek uit Vinexvrouwen – en eisen steevast dat ze zou zwijgen over hen. Iets wat Naima ook belooft maar stiekem tot neerschrijft. Het valt op hoezeer haar buren hun best doen om haar ‘in te burgeren’, maar voor El Bezaz blijft Nederland ‘één groot Volendam. Pas als je hier tien generaties woont, hoor je er een beetje bij’. Het ontlokt haar de uitspraak dat de wereld ‘nooit vrij zal zijn van zondebokken’. En ze vervolgt dat Nederlanders mensen met een allochtone afkomst nooit als volledig ingeburgerd zullen zien omdat ze dat zelf eigenlijk niet echt willen. ‘Eerst hameren ze erop dat je moet inburgeren. Doe je dat, dan zijn ze teleurgesteld omdat je niet bent zoals de mensen die ze op vakantie tegenkomen.’ Dit thema komt regelmatig terug. Nederlanders hebben een bepaald beeld van de allochtonen en verwonderen zich over elke houding die afwijkt van hun idee-fixe.

De buren willen graag gaan kamperen, zo lekker en typisch Hollands, met zijn allen in een tent. En dat willen die Marokkanen zelf ook zo graag, zo redeneren ze, want leven die zelf niet ter plekke in tenten? El Bezaz gruwt ervan. Een vakantie is voor haar een hotel waar ze niet zelf moet koken, wassen, en bedden moet opmaken. Of zoals het etentje bij de buren waarbij ze met zijn allen uit één schotel moeten eten – zo typisch Marokkaans – maar tegelijk zo cliché. ‘Ik ben verdomme niet naar Nederland gekomen om in een tentje te gaan liggen. Dan had ik net zo goed in mijn derdewereldland kunnen blijven,’ zo schrijft ze ironisch. En zo leest de roman van El Bezaz verder als een trein: haar ervaringen met goedbedoelende Nederlanders, haar immer betuttelende moeder, haar confrontatie met de leden van andere nationaliteiten waarmee ze evengoed worstelt als ieder ander die geconfronteerd wordt met mensen uit een vreemd land. Samenleven met mensen uit andere culturen is nooit eenvoudig. We moeten ons immers zelf willens nillens aanpassen, net zoals de nieuwkomers dat moeten doen. Want als we dat niet doen, belanden we in een onleefbare wereld.

Op 6 juni 2011 viel El Bezaz van de trap en brak haar nek. Dit was geen fictie. Ik bezocht haar in het ziekenhuis waar ze een ijzeren karkas droeg om haar hoofd te stabiliseren, iets wat ze drie maanden lang moest dragen. In die periode zat ze diep, heel erg diep. Vandaar mijn opluchting en bewondering dat ze Méér Vinexvrouwen schreef. El Bezaz lijkt bijzonder kwetsbaar en gevoelig, maar dat merk je nauwelijks in haar nieuw boek. Daarin toont ze zich juist heel sterk, zelfverzekerd en ongevoelig voor kritiek. In feite is ze meer vrijgevochten dan de meeste andere Nederlandse vrouwen en zo gedraagt ze zich ook. In die zin is haar boek een brug voor al wie geen angst heeft om kennis te maken met de cultuur van de ander. Natuurlijk beschrijft ze het allemaal met humor en onderhuidse kritiek, maar in feite schreef El Bezaz een warm deken waaronder we met zijn allen kunnen schuilen om het warm te hebben tegen de kille onverschilligheid van de buitenwereld.

Naima El Bezaz, Méér Vinexvrouwen, Querido, 2012

Recensie door Dirk Verhofstadt