Lopen tegen de wind - Darya Safai
‘Na het nazisme en het communisme is de islam de derde totalitaire ideologie die de mensheid bedreigt,’ zo verklaarde de Joods-Hongaarse schrijver György Konrád die erop wijst dat er geen enkel islamitisch land bestaat met een democratisch bestuur. Ze kennen geen vrijheid van meningsuiting en geen seculiere wetten die voor iedereen gelijk zijn. Hun waardenstelsel staat haaks op dat van de mensenrechten, iets wat duidelijk werd met de goedkeuring door de Organisatie voor Islamitische Samenwerking van de Universele Islamitische Verklaring van de Rechten van de Mens. Daarin worden weliswaar een aantal grondrechten beschreven, maar in de laatste twee artikelen van die verklaring staat gestipuleerd dat al deze rechten maar gelden voor zover ze niet in strijd zijn met de sharia, de islamitische wetgeving. Sindsdien spreken we van het islamisme als de politieke strijd die radicale moslims voeren.
Het islamisme kwam voor het eerst in het nieuws in 1979 met de Iraanse revolutie onder leiding van ayatollah Khomeini. Tot dan was het land in handen van Mohammed Reza Pahlavi en voordien zijn vader Reza Shah en alhoewel die met absolute macht regeerden, beschikte het land over een democratische grondwet en wetten die aan vrouwen evenveel rechten toekenden als aan de mannen. In de jaren dertig verdween de religieus traditionele sluier uit het straatbeeld, in 1962 kregen vrouwen stemrecht en de kans om belangrijke functies te bekleden in de samenleving. De minimumleeftijd om te trouwen werd verhoogd naar 19 jaar, vrouwen konden een scheiding aanvragen, polygamie werd verboden en erfenisrechten werden gelijkgeschakeld. Een alliantie van communisten, nationalisten en religieuzen zorgde voor het aftreden van de sjah waarna Khomeini aan de macht kwam en alles veranderde.
Over het leven in de Islamitische Republiek Iran en haar strijd voor vrouwenrechten in haar land verscheen het boek Lopen tegen de wind van de Iraanse activiste Darya Safai (°1975). Zij groeide na de revolutie op in de Islamitische Republiek, studeerde tandheelkunde aan de universiteit van Teheran en was samen met haar echtgenoot Saeed betrokken bij de studentenprotesten in 1998. Ze vluchtte met haar man naar Turkije en in 2000 naar België waar ze samen een bloeiende tandartspraktijk uitbouwden. In 2014 stichtte ze de actiegroep Let Iranian women enter their stadiums waarin ze opkomt voor het recht van Iraanse vrouwen om sportwedstrijden bij te wonen, iets wat door de Iraanse regering verboden werd. In feite voert ze ogenschijnlijk kleine acties tijdens volleybal- en voetbalwedstrijden met banners en T-shirts, maar die via de sociale media een grote impact hebben op haar thuisland.
Safai beschrijft hoe na de revolutie in Iran de economie in elkaar stortte en hoe de religieuze leiders vrouwen begonnen te onderdrukken. De druk om de sluier te dragen nam snel toe en in 1981 werd de sharia ingevoerd. Nagellak en lippenstift werden verboden, vrouwen mochten niet meer fietsen, zwemmen mocht nog enkel met de kleren aan, op school mochten meisjes niet met jongens praten en moesten apart zitten in de lokalen, muziek spelen, zingen en dansen werd verboden en de toegang tot het internet werd zoveel mogelijk bemoeilijkt. Er kwam een religieuze politie die de kledingvoorschriften van vrouwen controleerde. Later was het voor vrouwen niet langer toegestaan om een stadion te betreden om een sportwedstrijd te zien. Toen de Iraanse ploeg zich in 1997 onverwacht kwalificeerde voor het WK-voetbal gingen mannen en vrouwen echter de straat op om te vieren. Het bezorgde de religieuze leiders angst waarop ze nog harder begonnen op te treden en tal van opposanten vermoordden.
Desondanks organiseerden de studenten in 1998 een grote protestdemonstratie. Duizenden betoogden tegen de dictatuur maar het regime sloeg opnieuw terug. Safai werd net als vele anderen opgepakt en moest voor een revolutionaire rechtbank verschijnen, zonder advocaat. In de gevangenis las ze de Koran waardoor haar angst nog toenam. ‘Er staat herhaaldelijk in dat je mensen mag doden in Gods naam. Dat is gevaarlijke waanzin,’ zo realiseerde ze zich. Uiteindelijk kwam ze voorwaardelijk vrij na betaling van een borgsom. Daarop vluchtte ze met haar man naar Turkije en kreeg ze na tussenkomst van de Belgische autoriteiten de nodige documenten om naar België te reizen waar ze aan de VUB tandheelkunde studeerde (wat ze ook al gedaan had in Teheran) en waarvoor ze in snel tempo Nederlands leerde. Samen met haar man zette ze later tandartsenpraktijken op die nu heel succesvol zijn. Safai is perfect ingeburgerd in ons land, maar blijft zich inzetten voor vrouwenrechten in Iran.
Samen met een vriendin begon ze naar internationale volleybalwedstrijden te gaan waar ze dan een banner met de tekst Let Iranian women enter their stadiums ontrolde en de Perzische vlag hees. Via live-televisieuitzendingen en filmpjes op Facebook bereikte ze op die manier talloze mensen in en buiten Iran. Ze kreeg media-aandacht en werd geïnterviewd waarin Safai de boodschap meegaf dat de onderdrukking van de vrouw de hoeksteen vormt van de islamitische dictatuur in haar land. Ze kreeg de steun van de Belgische volleybalbond en op 6 maart 2015 riep ze Sepp Blatter op om via de FIFA druk uit te oefenen om het stadionverbod voor vrouwen in Iran op te heffen. Op 16 juni hield ze een lezing voor de commissie van de Verenigde Naties in Genève over Gender apartheid in the sports in the Islamic Republic of Iran. Toch maakt ze zich weinig illusies. ‘Zolang de Islamitische Republiek bestaat, zal geen enkele regering het voor onze rechten opnemen. De reden is eenvoudig: vrouwenrechten zijn in strijd met de essentie van het regime,’ zo laat ze optekenen.
Toch is Darya Safai ervan overtuigd dat de Iraanse vrouwen de jarenlange onderdrukking en onrechtvaardigheid beu zijn. Het komt erop aan de druk op het regime hoog te houden en de vrouwonvriendelijkheid van het islamisme blijvend aan te klagen. Of dat zal gebeuren is maar de vraag. Minder bemoedigend was immers haar ervaring op het WK Beach Volleyball in De Haag waar veiligheidsmensen haar banner uit haar hand rukten en ze hardhandig werd aangepakt. Ze hoopt dat achter de schermen van de nucleaire onderhandelingen tussen Iran en de VS geen duistere deals en afspraken zijn gemaakt die er zouden op neerkomen dat vrouwen in haar land onderdrukt blijven. ‘De FIVB (de Fédération International de Volleybal) heeft zich in Den Haag aan de kant van de dictators geschaard,’ aldus Safai. Hier lijkt me een schrijfopdracht voor Amnesty International voor aangewezen.
Het boek van Safai toont alvast aan dat de weg nog lang is en dat ze alle steun kan gebruiken, ook van de vermeende progressieve vrouwenbewegingen in België zoals VOK en BOEH die wel steeds opkomen voor het recht om in ons land een hoofddoek en boerkini te dragen, maar vergeten dat die in Iran juist wordt opgedrongen door een religieuze dictatuur.
Darya Safai, Lopen tegen de wind, Uitgeverij De Vliegende Keeper, 2015
Recensie door Dirk Verhofstadt
