De radicale verliezer - Hans Magnus Enzensberger
Tijdens de Tweede Wereldoorlog gebruikte de Japanse luchtmacht een bijzonder wapen om de Amerikaanse zeemacht te treffen. Er werden kamikazes ingezet, piloten die zich met hun vliegtuig letterlijk op de Amerikaanse schepen lieten vallen. Het waren zelfmoordpiloten die hun leven opofferden voor het heil van hun keizer en hun vaderland. De wereld reageerde geschokt en kon niet begrijpen dat mensen in staat waren om doelbewust voor de dood te kiezen. Na de oorlog kon bijna niemand zich indenken dat dergelijke praktijken zich nog zouden voordoen. De voorbije decennia zien we echter een toenemend aantal islamitische terroristen die een zelfmoordaanslag plegen teneinde zoveel mogelijk slachtoffers te maken. De meest tot de verbeelding sprekende zelfmoordenaars waren de kapers van de vliegtuigen die zich op 11 september 2001 in de WTC-torens in New-York boorden en zo zichzelf en meer dan 3.000 onschuldige burgers de dood injoegen.
Sindsdien is het aantal zelfmoordaanslagen spectaculair toegenomen. Bijna dagelijks krijgen we via de media te horen dat iemand zich met explosieven op het lichaam heeft opgeblazen en daarbij tal van mensen heeft gedood. Op 22 maart 2016, enkele maanden na soortgelijke aanslagen in Parijs, gebeurde het bij ons, in de metro Maalbeek in Brussel en in de vertrekhal van de luchthaven in Zaventem. Wie zijn die zelfmoordterroristen? Wat drijft hen? Waarom zijn ze bereid zichzelf te doden om andere, doorgaans onschuldige mensen mee de dood in te jagen? De bekende en invloedrijke Duitse denker Hans Magnus Enzensberger publiceerde hierover het ophefmakende essay De radicale verliezer waarin hij een beeld schetst van de psychologie van de zelfmoordterrorist. De auteur schreef al een eerste versie tien jaar geleden, maar herwerkte het tot een meer uitgebreide en geactualiseerde versie. Het resultaat is een scherpe en genadeloze afrekening met het islamisme dat wereldwijd opgang maakt.
Enzensberger typeert de islamitische zelfmoordterrorist als ‘de radicale verliezer’. Iemand die wraakzucht, machogedrag en zelfverachting gecombineerd met woede op de wereld in zich draagt. Het maakt hem tot een wandelende tijdbom met een kort lontje. Want, zo schrijft de auteur, zowat alles kan hem tot ontploffing brengen: een sociale vernedering, een seksuele afwijzing of het verlies van zijn baan. Hij voelt zich altijd het slachtoffer en heeft net zo’n hekel aan zichzelf als aan de krachten die hem onderdrukken. Vaak leeft hij onopvallend in een rijtjeshuis en bereidt, onopgemerkt door zijn omgeving, zijn actie voor. Het gaat bijna altijd om mannen, aldus Enzensberger, ‘degene die zichzelf een superioriteit toeschrijft die in het verleden als vanzelfsprekend werd beschouwd, en die zich er niet bij heeft stilgelegd dat de dagen van dat primaat voorbij zijn’. Veel van die mannen vinden het een ondragelijke gedachte dat vrouwen gelijkwaardig aan hen zouden zijn en houden dan ook vast aan regels uit de Koran die hen meer rechten toekennen dan vrouwen.
‘De radicale verliezer’ moet gezien worden in de bredere context van de Arabische cultuur en de islamitische godsdienst. Die cultuur kende zo’n 800 jaar geleden een bloeiperiode maar kwam onder druk van religieuze dogmatici tot stilstand. Enzensberger geeft het voorbeeld van de boekdrukkunst die door islamitische rechtsgeleerden werd gesaboteerd omwille van het dogma dat er naast de Koran geen ander boek mag bestaan. Dat maakt dat in de Arabische wereld geen uitvindingen meer werden gedaan en dat men er volledig is aangewezen op goederen uit het Westen. Volgens de auteur leidde de fixatie op de Koran, waarin alle en voor eeuwig de waarheid zou staan, psychologisch tot een vorm van minderwaardigheid en afkeer ten aanzien van het decadente Westen, Amerika, de Joden en de ongelovigen (waaronder ook andere moslims zoals sjiieten, alevieten, jezedi’s, soefi’s, enzovoort).
Enzensberger verwijst naar het Arab Human Development Report van 2004, opgesteld in opdracht van de VN. Het toont aan dat er grote tekortkomingen bestaan met betrekking tot de politieke vrijheid, de economische groei, de opleiding en kennis en de situatie van vrouwen. Neem daarbij de cultuur van corruptie en cliëntelisme die er endemisch is. De Arabische samenlevingen kennen volgens de auteur daarom een grote achterstand, en de geïmporteerde vormen van socialisme, nationalisme en democratie zijn er dan ook mislukt. Wat overblijft is een op de islam gebaseerde samenleving, de overtuiging van de eigen superioriteit en het beschuldigen van anderen dat ze geen kansen krijgen. De auteur wijst op de dubbelzinnige houding van de islamisten die zelf ‘ongelovigen’ krenken, maar niet aanvaarden dat er met hen gespot wordt. Of die eisen dat men overal moskeeën mag bouwen (in naam van de godsdienstvrijheid) maar zelf verbieden dat men kerken bouwt in een Arabisch land.
Zelfmoordaanslagen worden gepleegd door de ‘radicale verliezers’ omdat zij overtuigd zijn van de waardeloosheid van hun eigen leven en zich derhalve niet bekommeren om het leven van anderen. Sterker nog, de aanslagen die gepleegd werden door Al Qaeda in Madrid in 2004 werden nadien als volgt toegelicht: ‘Jullie houden van het leven, wij houden van de dood, en daarom zullen wij overwinnen’. Die visie wordt door radicale geestelijke leiders mee ondersteund door de aansporing dat wie zichzelf opblaast voor de ‘goede zaak’ terecht zal komen in het paradijs waar hij de beschikking krijgt over 72 maagden, iets wat de ‘radicale verliezers’ ook graag geloven. Daarbij worden de daders van zelfmoordaanslagen door hun familieleden als helden vereerd, wat dan weer een aansporing betekent voor anderen.
‘De destructieve energie van de radicale verliezers (is) toereikend om duizenden, wellicht tienduizenden niet betrokken burgers te doden, en de beschaving, die ze de strijd hebben aangezegd, duurzaam te ontwrichten’, zo schrijft Enzensberger. De maatregelen die we hier moeten nemen om de terreur te voorkomen of op zijn minst binnen de perken te houden, raken ons in ons dagelijks leven. Denk aan de enorme veiligheidscontroles in luchthavens, de uitbreiding van de macht van de politie, en het aannemen van steeds meer repressieve wetten. De auteur heeft het zelfs over de ‘vergiftiging van het politieke klimaat’ en ‘het verlies van in het verleden bevochten vrijheidsrechten’. Al zullen de zwaarste gevolgen voor de Arabische landen zijn. Net zoals de nazi’s op het einde van de Tweede Wereldoorlog aanstuurden op een collectieve zelfmoord van de Duitsers, zo richten de ‘radicale verliezers’ zich op de ‘zelfmoord van een hele beschaving (zoals momenteel gebeurt in Afghanistan en Irak).
Dit essay is een vlijmscherpe kritiek op het islamisme en biedt een verklaring waarom hun aanhangers bereid zijn zichzelf te vernietigen teneinde zoveel mogelijk schade aan te richten. Enzensberger is een kritische observator die geen blad voor de mond neemt en durft in te gaan tegen het politiek correcte denken. Zijn essay moet dan ook breed gelezen worden.
Recensie door Dirk Verhofstadt
Hans Magnus Enzensberger, De radicale verliezer, Cossee, 2016, Herziene uitgebreide editie
