Weten politici eigenlijk nog wat de rol van de overheid is? - Ivan Van de Cloot

Bij de inauguratie van Barack Obama als president stelde hij dat de essentie niet het debat over een grote versus kleine overheid gaat maar over een overheid die wel of niet goed werkt. De overheid gebruikt ondertussen vele instrumenten om de doelen te bereiken die gesteld worden of eerder vaak ondoordacht tot stand komen. De staat hanteert activa die het bezit, gekocht heeft of onteigend heeft van de oorspronkelijke eigenaars. De staat belast individuen en bedrijven op hun inkomens, transacties en vermogen. Anderen worden dan weer gesubsidieerd. De staat ontleent zelf geld terwijl ze aan anderen dan weer geld uitleent. De staat verbiedt activiteiten en verleent vergunningen en certificeringen voor het uitoefenen van beroepen allerhande.

We moeten vandaag weinig geduld opbrengen voor hen die blind blijven voor de funeste gevolgen van centrale planning. Dat die waanzin oplevert, heeft de geschiedenis reeds voldoende aangetoond. Het is echter even problematisch dat velen niet meer inzien dat er maatregelen moeten genomen worden tegen monopolies en kartels. Naïevelingen dachten vroeger (en nu?) dat monopolies zichzelf wel zouden vernietigen en dat sowieso elke poging tot correctie automatisch meer schade zou aanrichten dan de kwaal zelf.

Terwijl Lenin sprak over de rol van de overheid om de economie te sturen vanop de “commanding hights”, zorgden grotere internationale handel en vrijere kapitaalstromen in de vorige eeuw voor een tendens in de andere richting. Het leidde zeker ook tot overmoed die leidde tot de millenniumbubble en zeven jaar later de Westerse bankencrisis. De uitdaging is om een nieuw evenwicht te vinden weg van zowel staatskapitalisme als marktfundamentalisme naar complementaire rollen voor overheid en markt.

Vandaag creëert de globalisering in de ogen van links een grote druk voor herverdeling en publieke uitgaven. Het is vandaag een erg gangbare analyse dat om de opkomst van het populisme (Brexit, Trump…) te counteren nieuwe overheidsinitiatieven nodig zijn. In veel Europese landen bestaat echter al een erg uitgebreid systeem van uitkeringen die vandaag als remedie geopperd wordt om bij de bevolkingsgroepen die verleid worden door populisme in het strijd voor een inkomen en een job de angst weg te nemen. Voor een duurzame sociale bescherming dient vooral ingezet te moeten worden op de weerbaarheid van mensen in een wereld waar levenslange jobzekerheid een illusie geworden is. Programma’s om mensen te herscholen en de transitie te late maken van overbodig geworden jobs naar jobs met toekomstperspectief lijkt dan veeleer de echte uitdaging.

De overheid moet vooral zelf geen monopolies in stand houden. Of het nu gaat over telecom, energie of zelfs treinverkeer. Opnieuw betekent dit niet dat de overheid geen enkele rol meer heeft in het betreffende domein maar dat deze zich bijvoorbeeld kan concentreren op de randvoorwaarden waaronder wordt geleverd. De logische conclusie is eerder dat de overheid moet kiezen tussen haar rol als toezichthouder en regulator en deze als aandeelhouder. Bijvoorbeeld de wijze waarop de overheid de laatste decennia dividenden uit Proximus heeft getrokken, maakt de tweespalt onhoudbaar. Moeten we echt herinneren aan de dividendenhonger van de aandeelhouders van dexia zoals de gemeentelijke holding (en arco)? Zij brachten door hun gulzigheid het land aan de rand van het faillissement.

Het opsplitsen van de eindverantwoordelijkheid en de uitvoering maakt het ook mogelijk dat operationele deeltaken op het vlak van sociale zekerheid en bijvoorbeeld de ‘toeleiding naar de arbeidsmarkt’ aan private spelers wordt toegewezen. In de mate dat het gaat om objectieven van maatschappelijk belang ontslaat het toevertrouwen van de uitvoering ervan aan private partijen de overheid niet van haar verantwoordelijkheden. In tegendeel. Zij dient in beheerscontracten de doelstellingen en criteria te stellen die de uitvoerder in acht moet nemen. Dit vereist in heel wat gevallen ook toezicht op de handhaving.

Wat de bescherming van eigendomsrechten, de voorziening van justitie en de verdediging tegen gevaren is er een brede consensus inzake de rol van de overheid. Dit geldt ook voor infrastructuur en belangrijke publieke werken maar de mate waarin de gebruikers daarvoor zelf kunnen betalen is wel onderwerp van discussie. In de politiek schijnen velen nauwelijks nog de rationele argumenten te kennen inzake de rol van de overheid en de markt. Beleid voeren is niet zomaar kiezen voor wat sympathiek lijkt zonder te doorgronden wat de gevolgen ervan in de realiteit zijn. Aan het incalculeren van de politiek-electorale gevolgen van beleid wordt voldoende gedaan. Het wordt eens tijd dat er een inhaalbeweging komt inzake het opbouwen van kennis in de partijbesturen over de gevolgen van de voorwaarden voor een beter bestuur.

Ivan Van de Cloot

De auteur is hoofdeconoom Itinera Institute en executive professor Antwerp Management School