Refuge - Alexander Betts & Paul Collier

Vanwege de zogeheten ‘vluchtelingencrisis’ sinds 2015 staat het vluchtelingenvraagstuk vandaag meer dan ooit op de agenda. Zowel van politici, als van beleidsmakers en ook in het publieke debat. De Europese Unie spant zich op dit moment in om een volgende crisis te voorkomen, en is daarom aan de slag gegaan met het sluiten van deals over migratie met landen om Europa heen, evenals met het opnemen van vluchtelingen die nu nog in kampen leven in Afrika.

De vraag is echter of dit alles voldoende zal zijn om een herhaling van een dergelijke crisis te voorkomen. Twee  Britse professoren, Alexander Betts en Paul Collier, beiden van de Universiteit van Oxford, hebben hier hun eigen visie op ontwikkeld. In hun boek Refuge: Transforming a Broken Refugee System beschrijven ze hoe de huidige visie op de opvang van vluchtelingen in het Westen en daarbuiten niet langer volstaat, waarom een nieuwe visie nodig is, en hoe deze eruit zou moeten komen te zien.

Betts en Collier vangen hun boek aan met het omschrijven hoe het huidige vluchtelingensysteem tot stand gekomen is. Veruit de meeste vluchtelingen wereldwijd leven in de buurlanden in vluchtelingenkampen, waar hulp aanwezig is, of in stedelijke gebieden waar ze verstoken zijn van hulp maar waar werk vinden wel makkelijker is. Slechts een klein gedeelte weet uiteindelijk asiel aan te vragen in Westerse landen, of wordt via een hervestigingsprogramma ergens anders gehuisvest. Volgens Betts en Collier is dit systeem niet mee van deze tijd, en gezien de recente crisis en met oog op de toekomst dan ook onhoudbaar. Een nieuw systeem is nodig.

De Syrische vluchtelingencrisis vormt hierbij een goede aanleiding om uit te leggen wat er mis ging, en wat er beter zou kunnen. Betts en Collier beschrijven hoe eerst wat zij ‘the heartless head’, en daarna ‘the headless heart’ het beleid hierin bepaalden. In de fase van ‘the heartless head’ keek de wereld toe hoe Syrische vluchtelingen naar de buurlanden vluchtten, en waar zij, met slechts beperkte hulp beschikbaar, in abominabele omstandigheden leefden. Serieuze hulp bleef uit, en de wereld keek de andere kant op. Als gevolg hiervan gingen vluchtelingen na een aantal jaren uitzichtloosheid op zoek naar betere omstandigheden, en begon de trek naar Europa.

De Europese reactie vormt de fase van ‘the headless heart’, ingeleid door het ‘Wir Schaffen das’ en het besluit van Angela Merkel de grenzen van Europa open te zetten voor vluchtelingen. Dit triggerde niet alleen de komst van een grote stroom Syrische vluchtelingen, maar ook de migratie van groepen uit het Midden-Oosten, Zuid-Azië, Afrika en Zuid-Oost Europa. De poorten van Europa stonden open, en velen grepen massaal de kans om binnen te komen. Het gevolg was dat het asielsysteem bijna dreigde te bezwijken, het risico op een volksopstand in Europa bestond, de EU er bijna aan onderdoor ging, de poorten van Europa uiteindelijk weer stevig op slot gingen en de helft van de hoogopgeleide Syriërs inmiddels in Europa woont, met in hun kielzog grote aantallen van migranten die wisten te profiteren van het momentum van ‘the headless heart’.

De conclusie naar aanleiding van deze crisis is dan ook dat het huidige systeem niet werkt, en zij stellen aan alternatief voor. Een vluchtelingensysteem dat primair is gericht op opvang in de regio, dus de buurlanden van de landen waar vluchtelingen vandaan komen, maar dan wel met de financiële steun vanuit de internationale gemeenschap, en dan met name het Westen, die nodig is om ervoor te zorgen dat grote groepen vluchtelingen in staat zijn om een nieuw en beter leven op te bouwen. Wat hierbij centraal staat is het empoweren van vluchtelingen, en het hen beschouwen als een bron van economisch potentieel. De meeste vluchtelingen worden opgevangen in ontwikkelingslanden, en hun komst, gevolgd door Westerse investeringen, kan dan ook bijdragen aan verdere economische ontwikkeling in deze landen.

Op deze manier wordt voorkomen dat vluchtelingen in uitzichtloze situaties terecht komen, wordt er flink geïnvesteerd in ontwikkelingslanden, en blijft een nieuwe toekomstige vluchtelingencrisis de wereld bespaard. Het uitgangspunt is dan niet langer dat wij vluchtelingen helpen, maar dat zij in staat worden gesteld zichzelf te helpen. Zo zijn ze ook in staat sneller terug te keren naar het land van herkomst wanneer het conflict daar over is, met het potentieel wat men opgebouwd heeft tijdens het verblijf in het buurland. Op die manier wordt er voorkomen dat een de wederopbouw van een land ernstig wordt verhinderd, zoals waarschijnlijk de komende jaren het geval zal zijn met Syrië waarvan de helft van de hoogopgeleide bevolking inmiddels in Europa verblijft, en van daaruit niet snel terug zal keren. Met de nodige gevolgen voor Syrië en de achterblijvers daar.

De ideeën die Betts en Collier uiteen zetten zijn verfrissend, en inspirerend. Al zullen ze ongetwijfeld bij sommigen in het verkeerde keelgat schieten. Het idee van ‘opvang in de regio’ wordt al jarenlang fel bekritiseerd door diegene die van mening zijn dat we vluchtelingen massaal hierheen halen, en dat opvang in de regio betekent dat we niet langer naar hen om hoeven te kijken. Zij zitten er met betrekking tot de visie van Betts en Collier echter naast. Want de omslag in het beleid die zij voorstaan is niet geïnspireerd door het voorkomen dat mensen hier aankloppen, of het niet langer om willen kijken naar vluchtelingen elders, maar primair vanuit het idee dat met oog op de vluchtelingenstromen van de toekomst en vanuit de lessen uit het verleden een toekomstbestendige wijze van het opvangen van vluchtelingen alleen uit kan gaan van het direct opvangen, vestigen en empoweren van vluchtelingen in de buurlanden. Een duurzaam vluchtelingensysteem. Voor zowel de toekomst van het land van herkomst, de buurlanden als voor vluchtelingen zelf.

Alexander Betts & Paul Collier, Refuge: Transforming a Broken Refugee System, Penguin Books, 2017

Recensie door Gert Jan Geling