Via Roma - Willemijn van Dijk
Achter de straatnamen van Rome gaat een eeuwenoude geschiedenis schuil. Heel wat straten en pleinen zijn vernoemd naar bekende personen of gebeurtenissen uit de lange geschiedenis van de eeuwige stad. Die geschiedenis laat men traditioneel beginnen op 21 april 753 v.C. Uiteraard werd Rome niet op die dag en ook niet in dat jaar gesticht: de stad ontstond geleidelijk en wellicht al een paar eeuwen eerder. De schrijfster van dit boek neemt ons mee op wandelingen door de stad, langs 50 bekende en soms minder bekende plaatsen, waarvan ze de oorsprong, betekenis of geschiedenis vertelt.
De straten staan in chronologische volgorde en volgen dus de loop van de geschiedenis. Voor toeristen is dat onhandig. Vandaar dat er achteraan vijf wandelroutes opgenomen zijn, waarbij de Romeinse cijfers verwijzen naar de 50 hoofdstukken. Van Dijk begint bij de Tiber, de enige weg die er zeker al was in 753 v.C. en die er ook toe bijdroeg dat Rome kon uitstijgen boven zijn buren en concurrenten. De rivier was belangrijk voor het transport van zout en ook voor de archeologie. Zo vond men in de vallei veel aardewerk die teruggaat tot de 10de en soms zelfs tot de 14de eeuw v.C. Haar volgende halte is de Mons Tarpeius, vanwaar Tarpeia, priesteres van Vesta, naar beneden werd geworpen, een straf die nadien opgenomen werd in de oudste Romeinse wetten uit de 5de eeuw v.C. Tot 43 v.C. bleef die harde straf in voege.
De Via del Tempio di Giove brengt de auteur in verband met de laatste koning Tarquinius Superbus, het drukke verkeersplein Piazza dei Cinquecento, deels met de jonge Republiek, deels met de Kerkelijke Staat en deels met Mussolini. De Via Appia Antica ontstond rond 312 v.C., dank zij ambtenaar Appius Claudius Caecus (blind), die een heirbaan naar het zuiden wou aanleggen. De schrijfster haalt er de Punische oorlogen bij en Hannibal en Scipio; verder ook de slavenopstand van Spartacus en de ontmoeting tussen Petrus en Jezus in een visioen van Petrus. Bij de Via di Monte Testaccio krijgen we de geschiedenis van de Gracchen en de graanopslagplaatsen, bij de Piazza del Teatro di Pompeo een kort overzicht van de burgeroorlogen. Bij de weinig toeristische Piazza Sallustio staan de geschiedenisboeken van Sallustius, een biografie van Catilina, en de restanten van de tuinen van Sallustius die exorbitante rijkdom had vergaard in Afrika.
De Via del Piè di Marmo leidt ons naar Egypte, waar Caesar in 48 v.C. Cleopatra op de troon hielp en haar een zoon (Caesarion) bezorgde. Daarna werd Marcus Antonius verliefd op Cleopatra. In Rome werd een grote Isistempel gebouwd. Die lag achter de huidige Basilica di San Marco en strekte zich uit tot aan de Via del Piè di Marmo, waarin zijn marmeren voet gevonden is. Keizer Augustus is alomtegenwoordig, maar nergens zo tastbaar als bij de Piazza Augusto Imperatore, één van de lelijkste pleinen van Rome, met onder andere de Ara Pacis, zijn mausoleum. We krijgen hier ook de ontstaansgeschiedenis van het monument, met alle uitleg over de prestaties van Augustus. De Via Mecenate is vernoemd naar de tuinen van Maecenas, die er helaas niet meer zijn. Maecenas was een rijke Romein van Etruskische herkomst, persoonlijk adviseur van Augustus en vooral bekend als gulle sponsor van grote dichters zoals Vergilius, Horatius en Ovidius.
De Via della Domus Aurea dankt zijn naam aan het gigantische gouden paleis van despoot Nero, waarin hij een kolossaal standbeeld van zichzelf, de Colossus Neronis, had laten zetten. Het nabije Colosseum werd pas na het jaar 1.000 naar dat beeld genoemd. Tot dan heette het Amphitheatrum Flavium. De Piazza dei Protomartyri herinnert aan de eerste christelijke martelaren, onder andere Simon Petrus (64 n.C.). Hij werd op eigen verzoek ondersteboven aan het kruis gehangen, want hij wou niet dezelfde dood als Jezus. Keizer Constantijn liet 250 jaar later een kerk voor hem bouwen, die in 1506 werd gesloopt, maar in de 16de-17de eeuw vervangen werd door de imposante en wereldberoemde Sint-Pietersbasiliek, volgens de auteur de grootste katholieke kerk ter wereld. Detail: de weinig bekende Notre Dame de la Paix in Yamoussoukro, Ivoorkust, uit 1985-1990, is een kopie van de Sint-Pieter en nog een pak groter.
De Via Sacra ligt dan weer op een heel andere plek, namelijk nabij het Colosseum. De triomftochten liepen hierover naar het Capitool. Het is de oudste en beroemdste straat van Rome en loopt over het Forum Romanum. En allerlei keizers leverden ieder op hun manier hun bijdrage of bouwwerk aan deze weg. De Via delle Terme di Caracalla doen ons denken aan het grootste badhuis uit de Oudheid, met fitnessruimtes etc. De Viale Castrense verwijst naar een moeilijkere tijd: de periode rond 275 n.C., toen de stad zich moest verdedigen tegen buitenlandse invallers. De Ponte Milvio was de brug waar Constantijn tegen Maxentius vocht en zich bekeerde tot het christendom, dat 80 jaar later onder Theodosius verheven werd tot staatsgodsdienst.
Vanaf hoofdstuk XXII komen we in de Middeleeuwen en latere tijden, met straten en pleinen die herinneren aan pausen, kardinalen, pelgrims, ridders van Malta (d.w.z. uit Jeruzalem), de Renaissance, slachtoffers van de inquisitie op de brandstapel (zoals Giordano Bruno), grote kunstenaars zoals Michelangelo en Bernini (Piazza Navona en Piazza San Pietro), Caravaggio, toeristen van de Grand Tour (Via delle Carrozze), Napoleon (Piazza delle Cancelleria), Garibaldi (Piazza Garibaldi), Piazza Veneziaen het Vittoriano of Altare della Patria of de Typemachine, het meest opvallende monument in Rome voor de eerste koning Victor Emmanuel II, Mussolini en de Via dei Fori Imperiali, het Largo 16 Ottobre 1943, de via Adolfo Hitler en de Piazza Augusto Imperatore, Fellini met La Dolce Vita en de Via Vittorio Veneto, de terreur van de Rode Brigades (Via Caetani).
Het boek bevat dus zowel hoogte- als dieptepunten uit de Romeinse en Italiaanse geschiedenis. Het eindigt met vijf wandelroutes, met hun bezienswaardigheden onderweg en in de omgeving. (1) Het klassieke Rome; (2) Pausen en Renaissance; (3) Bernini en barok; (4) De Grand Tour en de Belle Epoque; (5) Fascisme en WO II. Verder is er een nawoord over het Heilig Jaar 2016, een opsomming van de citaten en hun bronnen, een literatuurlijst. Bij momenten zijn de beschrijvingen wel wat langdradig. De vertalingvan de Latijnse teksten is telkens correct. Door de chronologische volgorde is het eerder een leesboek over de geschiedenis van Rome dan een reisgids. Je kunt het dus ook als leesboek gebruiken. Maar dank zij de stevige kaft, kun je het gerust meenemen op je wandelingen door Rome.
Willemijn van Dijk, Via Roma. De geschiedenis van Rome in 50 straten, Ambo-Anthos, 2015.
Recensie door Jef Abbeel
