Behandel je medemens zoals je zelf wil behandeld worden - Elisabeth Mattys

Respect voor Othman El Hammouchi die zijn religieuze opvoeding en levensbeelden tracht te verzoenen met de liberale samenleving waarin hij leeft. Respect ook voor het feit dat hij bereid is in debat te gaan, de discussie stimuleert en zelfs uitlokt. Hij werd afgelopen weekend geïnterviewd door De Morgen. Het dient evenwel gezegd dat uit het volledige interview blijkt hoe moeilijk het is om oerconservatieve religieuze opvattingen te verzoenen met een samenleving waarin religie een privézaak is en niet de basis vormt van de moraal, noch van het maatschappelijk leven.

Religie is een privézaak en vormt niet de basis van de moraal

El Hammouchi zegt dat er zonder God geen objectieve basis is voor de moraal. Hij stelt “God vooral nodig (te hebben) om een objectief fundament te hebben voor mijn morele waarden. Als God niet bestaat, bestaan er geen objectieve waarden, dan is alles een kwestie van afspraken tussen mensen (…).”

God is geen basis voor moraal. Sterker nog, god en alles wat errond hangt, is in vele gevallen een rem voor mensen om het goede te doen. Daarenboven heb je helemaal geen God nodig om uit te maken hoe we met elkaar dienen om te gaan. Als je gewoonweg je medemens behandelt zoals je zelf wil behandeld worden, kom je al een heel eind. Als je dat combineert met John Rawls zijn rechtvaardigheidstheorie waarbij je bij de inrichting van een samenleving onwetend bent over de positie die je zal innemen, heb je een vrij solide basis voor een waardenpatroon. Je kan niet zeggen dat God bestaat, je kan ook niet met volstrekte zekerheid zeggen dat zij/hij niet bestaat. Zolang je niet kan bewijzen dat iets bestaat, kan je het zeker niet als basis nemen voor de uitwerking van een waardenpatroon die het omgaan met elkaar regelt.

Persoonlijk vind ik het jammer als iemand zegt God nodig te hebben om een waardenpatroon te kunnen onderschrijven. Het geeft aan weinig vertrouwen te hebben in de kracht, de rechtvaardigheid en de goedheid van mensen en dit over alle volkeren, religies en culturen heen. Daarenboven, als je je op God moet baseren, welke God is dat dan: Allah, Jahweh, de natuurgoden,…? En wat als die Goden, hun Goddelijke teksten en de interpretaties ervan iets anders zeggen? Voor mij komt de stelling dat je iets Goddelijks nodig hebt om een basis te hebben voor waarden ook over als een gemakkelijkheidsoplossing. Het is een visie die verhindert dat bepaalde zaken in vraag worden gesteld; het is daarenboven een visie die veel meer omvat dan religie, maar die een volledig mensbeeld en wereldbeeld tracht te rechtvaardigen.

Ethiek dient net losgemaakt te worden van religie. Geloofsbelijdenis is een privézaak. Voor eenieder is het belang van religie, de plaats die religie inneemt in het leven verschillend. Maar er is één zaak cruciaal met name dat in onze liberale samenleving, religie een private aangelegenheid is en blijft.

Over de positie van de vrouw

Othman El Hammouchi zegt dat het niet de Verlichting was die van betekenis is geweest voor de positie van de vrouw, maar wel de mei ’68 beweging en dat de seksuele revolutie een “grote ramp was omdat ze mannen bevrijdde van de verantwoordelijkheid om stabiliteit aan een gezin te bieden.” 

Vooreerst ga ik ervan uit dat in een interview van een 5-tal bladzijden het niet steeds mogelijk is om op een genuanceerde wijze één en ander weer te geven en sommige zaken dus bruter, directer, met minder zin voor nuance worden weergegeven. Tot zover evenwel mijn begrip…

Het is correct dat vele Verlichtingsfilosofen er bepaald vrouwonvriendelijke mensbeelden op nahielden en dat het nog een hele tijd geduurd heeft alvorens er sprake was van een daadwerkelijke gelijkwaardigheid (en er is nog steeds een weg te gaan!). Dat neemt niet weg dat de Verlichting een uiterst belangrijke rol heeft gespeeld in de evolutie van het vrouwbeeld. Door de rede als basis te nemen van politiek, filosofie en wetenschap en te geloven in het goede van de mens, werd het filosofisch kader ontwikkeld dat de basis vormde van de emancipatorische gedachte. Er is natuurlijk veel meer dan de Verlichting. Ook de Industriële Revolutie met de economische participatie van de vrouw, de twee wereldoorlogen, het vrije marktdenken, de ingang van de overtuiging dat godsdienst een privézaak is, de ontknechting en ontzuiling, en last but not least de ingang van anticonceptiva waren stuk voor stuk elementen die hebben meegespeeld.

De visie van El Hammouchi komt er op neer dat vrouwen de kans dienen te krijgen om te studeren en te werken, maar eens man en kind, het de natuurlijke gang van zaken is dat de vrouw de zorg voor de kinderen op zich neemt. Sterker nog, het is de man die stabiliteit dient te bieden aan een gezin, terwijl de vrouw, in ruil voor deze stabiliteit volgens El Hammouchi (en verwijzend naar de conservatieve filosoof Peter Hitchens) (seksuele) gemeenschap biedt.

Hoeft het u te verbazen dat dergelijke mensbeelden mij beangstigen? In de eerste plaats wordt uitgegaan van zeer sterke veralgemeningen. Zeker niet iedere vrouw, wanneer zij al kinderen heeft, voelt zich aangesproken door de stelling dat de vrouw zelf de (volledige) opvoeding van de kinderen op zich wil/moet nemen. Er is zowel een vader als een moeder, met een gezamenlijke verantwoordelijkheid. Dat voor veel vrouwen de moederrol doorweegt tegenover de positie op de arbeidsmarkt, kan best zijn, maar een loopbaan duurt heel wat langer dan de periode van opvoeding. En dan nog, we spreken niet van het ene of het andere, maar wel op een bepaald ogenblik een beetje meer van het ene, een beetje minder van het andere.

De essentie draait om financiële zelfredzaamheid. Dit is cruciaal in het maken van eigen keuzes en in de zoektocht naar geluk. Je mag de grootste filosofische theorieën uitdenken, wanneer je financieel volledig afhankelijk bent van een ander is de kans dat er nog weinig over is van zelfbeschikking en onafhankelijkheid uiterst groot. Eén van de belangrijkste lessen die mijn vader mij gegeven heeft – en waarvoor ik hem nog steeds dankbaar ben – is dat ik in staat dien te zijn op eigen benen te staan en dit om mijn eigen keuzes te maken, mijn eigen geluk na te streven. Dat ik daarbij een zekere ontwikkeling en carrière beoog, is mooi meegenomen, maar in essentie gaat het om onafhankelijkheid.

El Hammouchi drukt de islamitische visie op man-vrouw relaties uit. De man is superieur en dominant. De vrouw kan seksuele lust opwekken bij de man. Hij zegt het niet, maar daaruit volgt dat alleen om die reden de vrouw beteugeld moet worden. Dit door het dragen van bedekkende kleding. Deze visie reduceert mannen en vrouwen tot louter seksuele wezens die niet in staat zijn hun lusten en driften te beteugelen. Dat is zowel moreel, als door de feiten achterhaald. En het is net daar dat de seksuele revolutie een belangrijke rol in heeft gespeeld. Mensen zijn wel degelijk in staat om hun driften te beheersen.

Zoals Jurgen Slembrouck schreef in het kader van de boerkinidiscussie: “seksuele zedelijkheid lukt beter als je mensen net niet herleidt tot hun seksualiteit maar ook oog hebt voor de menselijke waardigheid die voortspruit uit het werven van zelfbeheersing.” Net om die reden is er een groot verschil tussen een bikini en een boerkini. Net om die reden zal ik mij dan ook altijd en met grote klem blijven verzetten tegen iedere vorm van bedekking van vrouwen. Daarbij zeg ik niet dat de situatie van de vrouwen in de Westerse wereld perfect is. Geenszins, met een al te grote focus op uiterlijkheden, consumptie, jeugdigheid. Maar in ieder geval worden mensen niet herleidt tot lusten.   

Ik wens nog even terug te komen op de positie van de vrouw in de islamitische (en andere strikt religieuze) samenlevingen. Er zijn volgens mij twee elementen die in de loop van de mensheid een determinerende rol hebben gehad in de positie van de vrouw en die te weinig worden onderkend, met name monotheïstische godsdiensten en de afwezigheid van de vrije markt. De geschiedenis toont aan dat in monotheïstische godsdiensten, waarbij in een mannelijke Al-God wordt geloofd, de vrouw een mediocritaire plaats inneemt. Wanneer die godsdiensten niet louter een aangelegenheid zijn in de huiskamer, maar doorwerken in het volledige maatschappelijke leven en niet kritisch worden tegen het licht gehouden, neemt de vrouw in die samenlevingen, een ondergeschikte, niet volwaardige rol in.       

Wat de vrije markt betreft, de aan- of afwezigheid ervan is tevens doorslaggevend in de positie van de vrouw. Wanneer markten zich beginnen afschermen, regels beginnen te maken, zijn het vaak dezelfde groepen die daarvan het slachtoffer zijn (vrouwen, vreemdelingen, joden, minderheidsgroepen,…). In de Middeleeuwen bestond er in Vlaanderen bijvoorbeeld een statuut van “koopvrouw”. Vrouwen konden kopen en verkopen. Vlaanderen was daarmee uniek in vergelijking met veel andere regio’s.  Uit gegevens van het grondbezit bleek dat heel wat vrouwen grondbezitter waren. De situatie wijzigde toen het economisch minder voor de wind ging en de gilden allerhande regels maakten met de bedoeling markten af te schermen. Eén van de eersten die daarvan het slachtoffer werden, waren de vrouwen. Opnieuw, ook hier geen pleidooi voor een ongebreidelde vrije markt, met een woekerkapitalisme waarbij consumptie het enige is wat telt. Integendeel. Wel een pleidooi voor een vrije markt met respect voor ieder individu en waarin eenieder kan participeren teneinde zijn/haar toekomst zoveel mogelijk in eigen handen te nemen.

El Hammouchi bevestigt me in mijn overtuiging dat wanneer religie de basis vormt van een levensvisie, een Verlichting slechts het begin is, zeker niet het einde, misschien zelfs enkel het einde van het begin.

Elisabeth Matthys

Kernlid van Liberales