Leven en werk van Gotthold Lessing (1729-1781) - Gotthold Lessing
Gotthold Ephraim Lessing werd op 22 januari 1729 in Kamenz (Saksen) geboren als zoon van een predikant. Het predikantenmilieu was een belangrijk bron voor de opkomende burgerlijke intelligentsia in protestantse landen. Hij studeerde theologie. Journalistiek en toneel boeiden hem echter meer en daarin ging hij dan ook aan de slag.
Tijdens zijn professionele activiteiten in Berlijn van 1748 tot 1760 werkte hij samen met de eminente joodse filosoof Moses Mendelssohn, die mee aan de wieg stond van de joodse emancipatie in Duitsland. Een andere vriend en geestesgenoot was Friedrich Nicolai. Dit drietal hield de Duitse tak van de Verlichting boven de doopvont.
Lessing leverde vernieuwend werk als toneelschrijver en was onder meer verbonden aan het Nationaltheater in Hamburg. Hij bracht het eerste 'burgerlijke' toneel, dat eens niet ging over mythologische of aristocratische thema's, op de planken. Zo kaartte hij de tragedie die het standenverschil met zich mee kjon brengen aan. Heel gewaagd voor die tijd en een opmaat voor meer democratisch denken over ook de liefde. Daarna, van 1770 tot zijn dood op 15 februari 1781, werkte hij als bibliothecaris in Wolfenbüttel. Daar ook is vandaag een Lessing-museum gevestigd.
Een van de beroemdste toneelstukken van Lessing is ongetwijfeld Nathan der Weise van 1779. De jood Nathan is trouwens op Mendelssohn geïnspireerd. Nathan brengt in het Jeruzalem van de Kruistochten de parabel van de drie ringen: God gaf voor elk van de drie godsdiensten, jodendom, christendom en islam een ring zonder te zeggen welke de enig originele was. Elk zoekt naar zijn waarheid zonder van zichzelf of van de andere ooit zeker te zijn dat zij de waarheid ook echt in pacht hebben.
Veelbetekend ook voor de Verlichting is Lessings onvoltooide drama over Faust. Faust is degene die een pact sluit met de duivel in zijn honger naar kennis, maar bij Lessing gaat Faust niet ten onder. Voor Lessing weet de mens nooit teveel.
Lessings denken over religie bracht hem in conflict met de 'orhodoxe' clerus. Zo ook kwam Mendelssohn in aanvaring met de orthodoxe joden die zijn moderne interpretaties niet zagen zitten. Lessing geloofde in een religie van de rede. Eeuwige waarheden zouden ooit door alle mensen waar dan ook worden begrepen en gerespecteerd. De godsdiensten tot dan toe waren slechts 'historische' godsdiensten. Wat in de Bijbel en andere geopenbaarde geschriften stond, waren neergeschreven in fasen waarin de rede nog niet zegevierde en mochten zeker niet letterlijk geïnterpreteerd worden. In Die Erziehung des Mensengeschlechts uit 1780 legde hij zijn ideeën over godsdienst en rationalisme neer. De mensheid was nog maar onderweg naar algemene en op het verstand gebaseerde inzichten.
Lessings pleidooi voor tolerantie, universalisme en redelijkheid had nog een lange weg te gaan voor het werkelijkheid werd. Het ging met vallen en opstaan: om maar iets te noemen: Nathan der Weise was in het Derde Rijk verboden. Maar ook vandaag zal een dialoog tussen culturen en religies, zoals in het Midden-Oosten en bij ons in het Westen, slechts slagen als allen beargumenteerd debat en algemeen geldende filosofische fundamenten voor de mensheid aanvaarden.
