Verlichte kost. Filosofen van toen over het eten van nu - Rik Peters

'Obesitas is gevaarlijker dan terrorisme’, zo citeert wetenschapsjournalist Rik Peters de Amerikaanse hoogleraar gezondheidsrecht Lawrence Gostin. Dat is een interessant perspectief. Bij terrorisme is de vijand de ander; bij obesitas ben jezelf de vijand. Obesitas is het geval van heel veel foute voedselkeuzes. Zoveel tijd en geld en aandacht als er wordt besteed aan terrorisme, zo weinig aandacht aan hoe wij eten en de gevaren van voedsel. Al filosoferend zou je kunnen stellen dat de moderne voedselproductie geïnstitutionaliseerd terrorisme is: er wordt systematisch grof geweld toegepast jegens dieren, maar ook jegens mensen die het zware en vieze werk doen, mensen die lijden onder de vervuiling, ontbossing en de toekomstige generaties die het moeten stellen met een verruïneerde planeet. Met ons moreel ondoordachte voedingspatroon zijn wij terroristen. Enfin, dat is een overdenking die ik had bij het lezen van het boek Verlichte kost van Peters.

Peters boek sluit aan bij werken van de Amerikaanse voedseljournalist Michael Pollan, zoals Echt eten. Peters kiest voor een filosofische benadering namelijk door bij negen klassieke filosofen te rade te gaan wat die over eten schreven. Dat is best een wonderlijk perspectief, want, zoals de eerste zin van het boek luidt: ‘Filosofen hebben een hekel aan eten. Er is immers bijna geen onderwerp te vinden waar ze zo weinig over hebben geschreven.’ Peters haakt aan bij het cliché: De mens is wat hij eet. Behalve de kapstok van de geschiedenis van de filosofie valt Peters boek op door zijn popijopi, baldadige schrijfstijl en zijn schooljongenshumor. Het is wel eens leuk om de Grote Filosofen te zien worden uiteengezet in een totaal andere schrijfstijl. Omdat Peters echter veel en lange citaten geeft van wat de Grote Filosofen zelf schreven, weet ik niet of het boek voor een breed publiek toegankelijk is. Het stuk over Cicero lijkt wel een met Latijnse termen gelardeerd gymnasiasten-opstel.

Verlichte kost is twee dingen in één: het is een kennismaking met enkele filosofen uit het canon en het is een voedselfilosofie. Dat laatst is het belangrijkste, het eerste is aankleding. Je zou kunnen stellen dat het boek van Peters een voedselfilosofie is die wordt opgedist als filosofisch symposium waarbij een aantal filosofen op z’n Grieks aanliggen bij de maaltijd. Opeens besef ik me dat er in het boek geen enkele vrouw wordt genoemd! Behalve dan misogyne opmerkingen van Nietzsche. Er komen belangrijke onderwerpen aan de orde: overgewicht en de vraag of de overheid daar maatregelen tegen moet nemen, over de industrialisering van de voedselproductie en of dat wel zo positief is, over of het eten van dieren moreel is toegestaan, over tafeletiquette (een wat vreemde eend in de bijt wellicht, maar het zet wel aan tot filosoferen), over het eten van insecten en over of een bedrijf als Monsanto gewassen mag patenteren.

In de inleiding schrijft Peters over een incident dat in juni 2015 plaatsvond aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Daar werd als proef gedurende twee maanden tijd één keer per week uitsluitend vegetarisch voedsel geserveerd in de kantine. Hoogleraar politieke theorie Marcel Wissenburg, auteur van onder andere Green Liberalism, schreef op zijn Facebook-pagina: ‘De kantines op mijn universiteit zijn door de nazi’s overgenomen.’ Ik ken de Holocaust en Nazi vergelijking alleen andersom: dat toestanden in de intensieve veehouderij te vergelijken zijn met de Holocaust. Wat bedoelt Wissenburg met zijn nazi-vergelijking? Het is bekend dat wanneer mensen boos zijn ze (op Internet) de nazi-vergelijking heel snel maken. Bedoelt Wissenburg dat het dwingen van mensen om geen dode dieren te eten, op maandag, in de kantine, een nazipraktijk is? Wissenburg noemt het initiatief ‘onsmakelijke, verachtelijke betweterij die me alleen maar bloeddorstiger maakt.’

Die man lijkt met zijn argumentatie niet goed bij zijn hoofd. In het hoofdstuk over vleeseten bekritiseert Peters filosoof Peter Singer die vleesminderen aanmoedigt: ‘Wie één dag per week geen spek eet, is immers vergelijkbaar met iemand die zijn slaven op zondag vrijaf geeft of iemand die op vrijdag zijn vrouw niet in elkaar rost. […] wordt het misschien moreel noodzakelijk om zo snel mogelijk alsnog een wettelijk verbod op het eten van varkens (en andere dieren) te krijgen.’ Wissenburg laat zien dat professioneel filosoof zijn geen enkele garantie is om ook maar een greintje kritisch te kunnen nadenken. Het aantal veganisten onder academisch filosofen is bedroevend laag. Filosofie heeft vooral heel veel last van de ballast van de eigen traditie. Filosofen zijn doorgaans net zo weinig moreel als andere vleeseters.

Ik schaam me ervoor om filosoof te zijn. Zoveel filosofen hebben het zo vaak bij het verkeerde eind. Neem Nietzsche die schrijft over vrouwen: ‘De domheid in de keuken: de vrouw als kokkin; de huiveringwekkende onnadenkendheid waarmee voor de voeding van gezin en heer des huizes wordt gezorgd!’ Peters heeft Nietzsche in de houdgreep: ‘Als Nietzsche van één slavenidee moest kotsen, dan was het wel het idee van medelijden. Hij zag dat als zwakte van de winnaars, en dus als een mogelijk wapen van de verliezers.’ ‘Medelijden met mensen is al verachtelijk, dus medelijden met dieren is dubbel idioot. En er is geen duidelijkere vorm van slavenmoraal dan ‘nee’ zeggen tegen vlees eten. ‘Definitie van de vegetariër: een wezen dat een versterkend dieet nodig heeft.’ Aldus Nietzsche.

Peters laat zien dat er iets fundamenteels mis is me ons eten en dus met ons. En dat filosofen over het algemeen eerder bijdragen aan het probleem dan aan de oplossing daarvan. Een begin van een oplossing is, zoals Peters laat zien, een plantaardig dieet. En biologisch. En lokaal. En samen aan tafel. Peters boek laat zien hoe gevaarlijk of nutteloos filosofie vaak is, en dat nadenken over eten belangrijker is dan wij denken. Rik Peters draagt bij aan het ontwikkelen van een holistische voedselfilosofie en leest daarbij de les aan veel academisch filosofen die nog wat achtergebleven zijn in het moeras van de filosofie.

Recensie door Floris van den Berg

De recensent is filosoof en dus veganist. Hij is auteur van o.a. ‘De vrolijke veganist’ en ‘Beter weten. Filosofie van het ecohumanisme’.

Rik Peters, Verlichte kost. Filosofen van toen over het eten van nu, Houtekiet, Antwerpen, 2015.