De insectencrisis – Oliver Milman
E.O. Wilson (1929-2021), de befaamde Amerikaanse bioloog schreef al dat onze landbouw en alle ecosystemen in enkele maanden tijds zouden ineenstorten als de insecten van het toneel zouden verdwijnen. Insecten overleefden vijf massa-extincties maar het ziet er naar uit dat ze bij de zesde, die zich nu onder onze ogen voltrekt, het loodje gaan leggen. Op het platteland van Denemarken zijn de insectenpopulaties met 97 procent gedaald. Drie op de vier diersoorten zijn insecten maar we houden er niet van met uitzondering wellicht van de vlinder.
Er zijn 1 miljoen beschreven insectensoorten maar een realistische schatting is dat er 5,5 miljoen soorten zijn. Op aarde zijn er 50.000 biologen die één soort aap bestuderen en één persoon die 50.000 soorten vliegen bestudeert. Het Smithsonian Institute schat dat er rond de 10 triljoen insecten op aarde leven. De 3,5 biljoen migrerende vliegen uit Zuid-Engeland vertegenwoordigen een massa van 20.000 vliegende rendieren. Alle termieten bij elkaar wegen meer dan alle vogels.
Sommige insecten verdragen temperaturen tot 70C, de Antarctische Knut tot -15C en ze kunnen wel een maand zonder zuurstof, hommels zijn aangetroffen op 5.500 meter hoogte, Libellen kunnen uit de voeten in stormen waar helikopters in neer zouden storten en de gehoornde mestkever is zo sterk dat hij naar verhouding zes dubbeldekbussen zou kunnen optillen.
Tien procent van de insecten zijn parasiet, als hun gastheer verdwijnt zijn ze ten dode opgeschreven. Met het verdwijnen van de zogeheten charismatische megafauna (zeg maar de grotere meer tot de verbeelding sprekende zoogdieren) verliezen we biodiversiteit en kleur. Met het verdwijnen van de insecten zullen we zelf ten onder gaan. Sinds 18 oktober 2017 weten we uit een publicatie op PLOS One dat er sprake is van een daling van meer dan 75 procent in 27 jaar tijd van de totale biomassa aan vliegende insecten in beschermde (!) gebieden.
Tegelijkertijd is driekwart van het land radicaal veranderd door menselijke activiteit, is de plastic vervuiling sinds 1980 met een facties 19 toegenomen en is de aarde sinds de industriële revolutie een derde van haar beboste gebied kwijtgeraakt. En dan hebben we nog niets gezegd over wat zich in de oceanen afspeelt!
In het regenwoud van Puerto Rico bleek 80 tot 98 procent van de insecten verdwenen! En dus krompen ook de populaties vogels, kikkers en hagedissen. Bovendien, zo bleek uit Australisch onderzoek, ligt het tempo van uitsterving van insecten acht maal zo hoog als bij vogels en zoogdieren. De totale massa van alle insecten op de wereld loopt terug met 2,5 procent per jaar.
De Regimbartia Attenuata, een waterkever overleeft als een kikker hem doorslikt, hij kruipt door de maag van de predatie en komt er aan de achterkant weer uit! Staat ook op uitsterven en Milman blijft maar geregistreerde uitstervingen melden, het is meer dan onthutsend. En hoe dan ook: als de achteruitgang van insecten geen halt wordt toegeroepen, zullen ecosystemen op het land en in zoetwater ineenstorten met ingrijpende gevolgen voor het menselijk welzijn.
Er wordt vaak beweerd dat de onderzoeken naar de insectenstand vaak te plaatselijk zijn en dat de achteruitgang zwaar wordt overdreven. Maar Milman haalt wel heel erg veel plaatselijk onderzoek aan, overal ter wereld. Het behoeft geen nader betoog dat met de catastrofale achteruitgang van insecten ook de vogelstand enorm te lijden heeft. Boerenzwaluwen met hun broedsel verorberen per seizoen rond 1 miljoen insecten. Zonder insecten geen vogels, geen groente en fruit, geen gezonde bodem, geen diverse plantengemeenschappen. De insecten zullen wel overleven maar de rest krijgt het moeilijk.
De achteruitgang in bestuiversdiversiteit brengt de productie van meer dan 75 procent van alle soorten voedselgewassen wereldwijd in gevaar, aldus een recent IPBES-rapport. Qua impact doet de insectencrisis alle andere zorgen over het dierenrijk verbleken.
Meer dan droevig is het hoofdstuk over bestrijdingsmiddelen waarin ik lees over de alarmerende situatie in het door mij zo geliefde Verenigd Koninkrijk. Een serieuze natuurhistoricus stelt zelfs dat het zogenaamd natuurlijke platteland van de landbouw een beter thuis zou bieden aan insecten als het werd plat gebulldozerd en vervangen door huizen met tuinen!
En helemaal schandalig zijn de ontwikkelingen rond de nieuwste insecticiden: de neonicotinoïden. DDT valt hierbij in het niet. De eerste zijn 7.000 maal giftiger voor bijen dan de laatste. De producent? Bayer. Een theelepel doodt net zoveel bijen als er mensen in India wonen! Deze chemische middelen worden inmiddels ook al aangetroffen in bijenhoning.
Het afschuwelijke is dat bedrijven als Bayer en Monsanto, Dow en Dupont en Syngenta en ChemChina deze producten op de markt brengen in de wetenschap dat ze een ernstige bedreiging vormen voor complete ecosystemen, de insectenstand en in laatste instantie ook voor de mensheid als zodanig. Onze eigen Louise Fresco is werkzaam bij Syngenta. Tot nog toe heeft alleen de EU het aangedurfd in te grijpen door de drie meest gebruikte neonicotinoïden te verbieden. Misschien dat Louise Fresco eens achter haar oren wil krabben?
Het afschuwelijke probleem is dat het rigoureus afschaffen van bestrijdingsmiddelen geen soelaas meer biedt. In reactie daarop zouden boeren nog veel meer land gaan bewerken om de gewenste oogsten te behalen en dat net zulke funeste gevolgen voor de insecten hebben als de chemische troep die nu over hen wordt uitgestort. En niet alleen insectenbestrijdingsmiddelen maar ook klimaatverandering bedreigt het leven en voortbestaan van insecten(soorten) overal ter wereld. Bij 3,2 graden C opwarming, waar de wereld tegen het einde van deze eeuw op afkoerst als er geen substantiële reductie in uitstoot wordt gerealiseerd, zal de helft van alle insectensoorten meer dan de helft van hun huidige bewoonbare gebied verliezen. Dat is ongeveer het dubbele van het aandeel gewervelde dieren en zelfs hoger dan voor planten, die geen vleugels of poten hebben om snel ergens anders heen te verhuizen.
Afschuwelijk en apocalyptisch is het hoofdstuk over de honingbijen maar het wordt nog erger wanneer Milman de Varroamijt beschrijft. In het seizoen 2018-2019 werden in de BS circa 59 miljard bijen weggevaagd. En nog beroerder gaat het met de wilde bestuivers. En dan is daar de reis van de monarchvlinder, elk jaar weer van Canada en de VS naar de Siërra Madre in Mexico. Ik las er al vaker over maar het blijft fascineren. Vlinders met het gewicht van een krent vliegen bijna 4.800 kilometer, soms wel 400 km per dag. Ze hebben lichtgevoelige magnetosensoren in hun voelsprieten die hun kompas vormen. Maar u weet al wat ook hun lot is! Sinds 1990 zijn er al een miljard monarchvlinders verdwenen.
Ook dit is zo’n boek dat voor politici, bestuurders en andere beleidsmakers verplichte kost zou moeten zijn. Wij fietsen juist in deze dagen rond in het Ruhrgebied dat verrassend groen is. Maar we hoeven niet bang te zijn dat een insect onze net geopende mond binnenvliegt, er zijn hier vrijwel geen insecten meer. We kamperen aan de rivier de Ruhr maar op een lange zomeravond hoor ik slechts twee keer een mug. Maar voorlopig is de mens niet bereid echt iets aan de klimaatverandering te doen, ook al is het vooral mijn generatie die zich hieraan schuldig maakte. En we kunnen maar niet stoppen met chemische bestrijdingsmiddelen tegen insecten. Ja, ook in dit opzicht kent de boer totaal geen scrupules. Een bioloog in Finland: “De bedreigingen vormen geen optelsom, je moet ze met elkaar vermenigvuldigen “.
Het is niet zo dat alle insectensoorten achteruitgaan. Ongeveer een derde van alle soorten wordt niet bedreigd. De aantallen bedwantsen bijvoorbeeld nemen fors toe. Ook is er (nog) geen keihard wetenschappelijk bewijs dat de insectensoorten harder achteruitgaan dan ooit tevoren. Daarvoor is het bewijsmateriaal te fragmentarisch en dat komt weer doordat insecten nooit erg populair waren.
De christendemocraten in Europa wilden de toch al uitgeklede klimaatwetenschap van Timmermans laten sneuvelen. In Nederland doen de boeren hun uiterste best een klimaatakkoord te verijdelen. Het gevoel van urgentie bestaat gewoon niet. En dat is uitermate treurig omdat Milman laat zien dat we met relatief simpele ingrepen meer rekening kunnen houden met de natuur waardoor de insectenstand zich zou kunnen herstellen. Herverwildering en regeneratieve landbouw zouden overal ter wereld ingevoerd kunnen worden. Maar zelfs dat kleine beetje (politieke) wil ontbreekt. De menselijke soort verdient niet beter dan haar spoedige ondergang. Nog een laatste cijfer dan: een derde van de levensvatbare landbouwgrond wordt gebruikt om voer te produceren voor vee, dat zelf beslag legt op een kwart van de ijsvrije habitat van de aarde. En ongeveer 96 procent van de zoogdieren wereldwijd bestaat uit ons, onze koeien en onze varkens.
Ik wil deze bespreking niet op deze wijze afsluiten. Hier nog enkele wetenswaardigheden die de verbeelding tarten. De draculamier klapt zijn kaken dicht met een snelheid van 322 km per uur, de snelste beweging door een dier op aarde. De Amerikaanse kakkerlak kan zich verplaatsen met een snelheid van vijftig lichaamslengtes per seconde. Dat is als een mens die zich met 338 km per uur voortbeweegt! Ze bijten met een kracht van vijftigmaal hun lichaamsgewicht en ze blijven nog twee weken leven nadat ze zijn onthoofd. En ze kunnen een uur lang onder water worden gehouden zonder dat ze er hinder van ondervinden. Alleen de Duitse kakkerlak wordt als echt overbodig gezien.
Recensie door Enno Nuy
Oliver Milman, De insectencrisis, Atlas|Contact, 2023
