Hongarije is een grotere bedreiging voor de EU dan Brexit – Philippe Nys
“Men kan in Hongarije alleen nog maar in de innerlijke emigratie leven”. Het is een citaat uit het doorleefde dagboek van de Hongaarse romanschrijver Sandor Marai in 1943. Een man uit de burgerij die zijn land steeds meer in de greep van het autoritarisme zag vervallen. Eerst door Miklos Horthy die met een rechts autoritair regime de terugkeer bepleitte van het Hongaarse Rijk van vóór de Eerste Wereldoorlog, vervolgens door een alliantie van Horthy met Nazi-Duitsland. Beetje bij beetje gleden Hongarije en Boedapest af van een open, bloeiende samenleving begin 20ste eeuw naar een totalitaire leefwereld waar romanschrijvers, joden of andersdenkenden geen plaats hadden. Fysiek kon je misschien nog aanwezig zijn, maar met je innerlijke gedachten en overtuigingen diende je te emigreren.
Hoewel de jaren dertig niet voor de deur staan, is het citaat van Marai meer dan ooit actueel. Horthy heet vandaag dan wel Viktor Orban, toch zijn de gelijkenissen opvallend. Ook Orban heeft weinig op met democratische checks and balances en spreekt onomwonden van Hongarije als ‘illiberale staat’. Een ultraconservatief bolwerk waar tradities centraal staan, holebiseksualiteit scheef wordt bekeken en de multiculturaliteit geweerd wordt. Kortom, een ‘zuiver’ Hongarije.
Vorige week zette hij opnieuw een stap in deze richting. In een wet om kinderen te beschermen tegen seksueel geweld zijn plots enkele bepalingen opgenomen die het ‘propageren’ van homoseksuele relaties en geslachtsverandering verbieden. Daardoor komen voorlichtingscampagnes over holibi’s of transgender-onderwerpen in gevaar.
Dit komt niet als een verrassing. We kunnen Viktor Orban veel verwijten maar niet dat hij niet transparant is over zijn ambities. Wat daarentegen wel verbaast, is de relatieve inertie van de Europese Unie terwijl Hongarije – en in mindere mate Polen – al meer dan tien jaar een cynisch chantagespel spelen. In ruil voor miljarden aan Europese geldstromen weigeren ze zelfs de meest minimale vereisten op vlak van democratie of de rechtsstaat te aanvaarden. Zo krijgt Hongarije, of Orban en zijn vrienden, maar liefst 6% van haar BBP aan Europese middelen uit het corona-herstelfonds. Ze willen met andere woorden Europees geld zonder Europese voorwaarden. De voorbije dagen ging Orban zelfs een stap verder door op te roepen om de macht van het Europees Parlement te beperken.
Het is goed dat België daarop het voortouw nam om de Europese Commissie aan te manen tot actie tegen de nieuwe wetgeving. Want actie is nodig. De Europese Unie moet zowat de enige club ter wereld zijn waar er strenge voorwaarden zijn om toe treden, maar waarbij men vergeten is dat deze voorwaarden ook gelden eenmaal je deel uitmaakt van de club. Natuurlijk zijn er stappen tegen Orban gezet: politieke druk gezet, berispingen gemaakt en administratieve procedures gestart. Net zoals het nieuwe juridische screeningsmechanisme van Reynders een nuttig instrument is om de democratische principes in de Europese Unie te bewaken. Maar het is allemaal niet fundamenteel genoeg. Het blijft hangen in pappen en nat houden.
De Europese Unie is in de eerste plaats een waardenproject. Of het nu gaat over democratie, onafhankelijke media, gelijkwaardigheid van burgers of de rechtsstaat: het zijn de hoekstenen waarop de Unie gebouwd is. Het zijn de principes die wij wereldwijd uitdragen. De acties van Hongarije en Polen ondermijnen daarom de volledige geloofwaardigheid van Europa in haar kernwaarden. Zowel intern als naar de buitenwereld toe. In dat opzicht is het zelfs bedreigender voor het welslagen van de Unie als democratisch project dan het vertrek van de Britten.
Daarom wordt het tijd dat de geldkraan dichtgaat richting Orban zolang hij deze onomstreden wetten blijft aanhouden. Want Europa staat sterker dan men op het eerste zicht zou denken in Hongarije. Met 59% vertrouwen in de EU zitten de Hongaren ver boven het gemiddelde in vergelijking met de andere lidstaten. De Hongaarse burgers beseffen dat Europa een meerwaarde voor hen is. Dit is een hefboom voor Europa die Orban niet zomaar kan negeren. Meer dan 40 jaar later moeten de Europese leiders daarom de woorden van Thatcher nu zelf gebruiken richting Orban om de druk op te voeren: we want our money back!
Philippe Nys
Econoom, politicoloog, Limburgs provincieraadslid en bestuurder bij VLEVA en Jong VLD Nationaal.
