Vrouwenemancipatie is óók een mannenzaak – Floris van den Berg

A feminist is anyone who recognizes the equality and full humanity of women and men. – Gloria Steinem

Ik ga niet schrijven dat melkkoeien vrouwelijke niet-menselijke dieren zijn die hun baby (kalf) direct na de geboorte moeten afstaan en die dan tot het uiterste uitgemolken worden. Tot de lactatie staakt. Dan worden ze onvrijwillig kunstmatig geïnsemineerd (en nee, ik vergelijk dit niet met onvrijwillige seks met mensendieren, want daar heet dat verkrachting). Als bij de koe na een uitputtende hoeveelheid cycli van baby’s baren de melkproductie daalt, wordt zij in een vrachtwagen opgehaald en naar een slachthuis gebracht waar zij wordt geslacht (en ik noem dat uitdrukkelijk dus geen moord). Het geeft wel aan hoe wij in een zogenaamde beschaafde maatschappij, een liberaal democratische rechtstaat, waar wij trots zijn op de traditie van het project van de Verlichting, omgaan met onze niet-menselijke dames. Ook op Vrouwendag.

Op 8 maart is het Internationale Vrouwendag, één van die (inter)nationale dagen waarop een moreel verheven ideaal centraal staat. Zo is 22 april de dag van de Aarde. Op 5 mei is het Bevrijdingsdag en vieren we dat we in een liberale democratie leven en staan we stil bij de kwetsbaarheid van die vrijheid. Op 4 oktober, Dierendag, staan menselijke dieren stil bij de onderdrukking en uitbuiting van niet-menselijke dieren. Tenminste dat zouden we moeten doen, in plaats daarvan kopen menselijke dieren een lekker stukje vlees voor hun kat of hond. En 10 december is het de dag van de Mensenrechten. Toch is geen van deze dagen een officiële feestdag en daarmee een vrije dag. Wanneer wisselen we die nationale sprookjesfeestdagen als Pasen, Pinksteren en Kerstmis eens in voor nationale feestdagen die voor iedereen zijn?

Maar vandaag is het dus Vrouwendag. Er zijn mensen die opmerken dat het vreemd is om een aparte dag aan vrouwen te wijden. Vrouwenrechten zijn immers mensenrechten en daar wordt op 10 december al bij stilgestaan. Internationale Vrouwendag op 8 maart staat in het teken van strijdbaarheid en solidariteit van vrouwen overal ter wereld. En de emancipatie is bij lange na nog niet voltooid. Nog steeds zijn er vrouwen slachtoffer van achterstelling, onderdrukking, uitbuiting en geweld, zowel ver weg als dichtbij. Dat moet stoppen. Voor vrouwen als slachtoffer wordt aandacht gevraagd op 8 maart.

In 1911 werd de Vrouwendag internationaal voor het eerst gevierd, in 1912 was het voor het eerst in Nederland Internationale Vrouwendag. De Internationale Vrouwendag werd dus gevierd vóór de invoering van het vrouwenstemrecht in 1919. Gelijke rechten voor vrouwen zijn bevochten op mannen (en ook op een deel van de vrouwen die hun eigen onderdrukking geïnternaliseerd hadden) die er niets van moesten hebben. Denk aan de katholieke kerk die altijd een rem is geweest (en nog steeds is) op alle denkbare vormen van emancipatie). Ook mannen hebben baat bij vrouwenemancipatie. Kies zelf maar: wil je als man liever in Dubai wonen of in Gent? Heb je liever rokjesdag of altijd boerkadag?

Door op Internationale Vrouwendag te focussen op vrouwen worden diverse problemen beter zichtbaar. Bij vrouwenemancipatie gaat het om twee zaken. Ten eerste: vrouwen moeten gelijke rechten hebben als mannen. Er moet volledige juridische gelijkheid zijn. Niet alleen hier, maar overal ter wereld, ook als er een meerderheid tegen is. Mensenrechten zijn immers universeel – niemand kan rationeel willen zelf slachtoffer te zijn. Dit gaat om zogenaamde negatieve rechten. Ten tweede: er moeten concrete mogelijkheden zijn voor vrouwen om zich in de samenleving actief te kunnen inzetten. Er moeten daarom mogelijkheden zijn voor kinderopvang en om parttime te werken (en dus moeten vrouwen ook carrière kunnen maken als ze parttime werken) en simpele zaken als kolfruimtes moeten geregeld worden. Hier gaat het om zogenaamde positieve rechten, waar de overheid faciliterend moet optreden om vrijheid vorm te kunnen geven.

Vrouwenemancipatie is voor een groot deel een mannenzaak. Dat klinkt paradoxaal, maar het is geen tegenstrijdigheid. Vrouwen kunnen pas echt vrij zijn als mannen vrouwen de ruimte laten, als mannen ‘zich gedragen’. Er hoeft maar een kleine minderheid aan misogyne mannen te bestaan en een groot aantal vrouwen raakt daardoor haar vrijheid kwijt. Een klein aantal verkrachters kan het gevoel van veiligheid aan vrijwel alle vrouwen ontnemen. Een samenleving is pas echt vrij, pas echt geëmancipeerd, als vrouwen ’s nachts alleen op straat kunnen zonder te worden lastiggevallen – en het doet er niet toe of zij een kort rokje dragen of niet(s). Mannen moeten emancipatie diep hebben verankerd zodat zij, zelfs als zij dronken zijn, zich fatsoenlijk blijven gedragen. Er is nog heel veel werk te verrichten. Maar hoe en door wie? Daar moeten we het op Vrouwendag eens over hebben.

De (dikwijls anonieme) vrouwonvriendelijke uitingen op sociale media zijn legio, zoals de vrouwelijke lijsttrekkers die veel seksistische haatmail krijgen. Ik denk dat wij daar als samenleving te makkelijk over denken. De misogyne internettrollen hebben gebrek aan fatsoen, gebrek aan moreel inlevingsvermogen en gebrek aan liberaal burgerschap. Het ouderwetse idee van een beschavingsoffensief is nog niet zo gek. Mensen, en vooral mannen (niet allemaal, maar toch wel een flink aantal) moeten worden beschaafd. Dat er in sommige culturele kringen meer te beschaven valt dan in andere is een open deur die alleen door de politiek correcten (woke) bewust niet wordt gezien. En nee, dat is niet alleen de islam, maar ook de orthodoxe gelovigen van welk geloof dan ook. Een voorbeeld van het eerder genoemde beschavingsoffensief is het afschaffen van religieus onderwijs om te voorkomen dat kinderen misogyne (en homofobe) opvattingen wordt bijgebracht (maar dit is natuurlijk aan dovemansoren besteed). Ik vermoed dat onder voetbalhooligans er ook enig beschavingswerk te verrichten is, en niet alleen ten aanzien van vrouwen.

Een voorbeeld van beschaafde omgang tussen de seksen is de sauna waarbij mensen van beide seksen poedelnaakt recreëren in een niet-seksuele context. Er gelden in een sauna formele en informele regels, waardoor het mogelijk is om gemengd naakt te recreëren. Voor sommige orthodoxe gelovigen moet dit de hel zijn. Een groot probleem bij veel orthodoxe gelovigen is dat mannen menen dat elk contact tussen man en vrouw seksueel geladen is. Dat is ook de reden waarom islamitische vrouwen een hoofddoek moeten dragen: om te voorkomen dat ze door mannen worden verkracht. De logica van de religieuze hoofddoek is: mannen hebben een ongecontroleerde drang om vrouwen altijd en overal te bespringen. Daarom moeten vrouwelijke vormen aan de geile mannelijke blikken onttrokken worden. Er is in de islam een absoluut taboe op huwelijksontrouw. Een man is al ontrouw als hij een andere vrouw aantrekkelijk vindt (‘gij zult niet begeren uws naasten vrouw’); die zonde wordt voorkomen met de damesbedekking. Het is vanuit dat perspectief geredeneerd zelfbescherming van de man. Over verkrachting door ongehuwden wordt in de islamitische wereld vaak niet zo moeilijk gedaan (soms wordt het slachtoffer gedwongen met de dader te trouwen). Gek dat moslims dan niet bedacht hebben om mannen thuis te houden of te voorzien van een kuisheidsgordel of gewoon mannen zo op te voeden dat ze zich fatsoenlijk gedragen. Maar goed, logica is aan geen enkele religie besteed. Met logica kom je immers uit bij atheïsme. Een gemengde sauna is dus een voorbeeld van geslaagde emancipatie. Überhaupt is het bestaan van een gemengde naaktcultuur een indicatie van emancipatie en gelijkheid tussen de seksen.

Een voorbeeld van emancipatie is het geplande TV programma Gewoon bloot waar momenteel enorm veel ophef over is. De religieuze partijen zoals de SGP (gereformeerd) en Denk (islamitisch), maar ook Forum voor Democratie (conservatief) zijn faliekant tegen en spreken er schande van. Over geweld en reclame over ongezonde producten hoor je ze niet, maar gewoon bloot is blijkbaar nog steeds of wellicht weer een taboe. In het programma worden basisschoolkinderen geconfronteerd met poedelnaakte een doorsnee selectie van volwassen van beide geslachten en de kinderen mogen dan vragen stellen aan de bloteriken over hun lichaam. In veel (religieus-) conservatieve kringen is er een panisch taboe op naaktheid. De normalisering van het lichaam hoort bij emancipatie. Vrouwen hebben er baat bij als mannen ontspannen om kunnen gaan met (vrouwelijk) naakt. Gewoon bloot lijkt me onderdeel van het beschavingsoffensief voor emancipatie.

Een vrolijkere wereld is een vrouwvriendelijkere wereld. Dat is wat ik betoog in mijn boek De vrolijke feminist. Dat boek staat in de traditie van het liberaal feminisme (van bijvoorbeeld Mary Wollstonecraft, John Stuart Mill, Joke Smit, Simone de Beauvoir) en is deels een kritiek op het postmoderne intersectionele (woke) cultuurrelativistische ‘feminisme’ dat totaal van de pot gerukt is en waarbij eerder partij gekozen wordt voor boerkadraagsters dan voor liberale (oud)moslima’s die zich aan de onderdrukkende cultuur ontworsteld hebben. Een vrolijker wereld is een wereld waarin de emancipatie niet alleen voor menselijke dieren geldt, maar ook voor niet-menselijke dieren. Emancipatie voor alle vrouwen, menselijk en niet-menselijk. Wie op Vrouwendag een cappuccino drinkt met melk heeft een joekel van een moreel blinde vlek: wel opkomen van de onderdrukking van mensenvrouwen, maar participeren in de uitbuiting van niet-menselijke dieren.

In mijn boek De vrolijke veganist leg ik dat nog eens ongeduldig uit. En dat religie door de bank genomen geen liberaal feminisme bepleit, betoog ik in De olijke atheïst. De wereld kan heel makkelijk heel veel vrolijker wanneer we de zelf gekoesterde kluisters van onderdrukking afleggen en anderen geen kluisters omdoen. Voor de een gaat dat makkelijker dan voor de ander. Maar iedereen moet rammelen met en rukken aan de kluisters die er nog zijn. Leg die kluisters af. Geef anderen de vrijheid. Heb moed om anderen hun vrijheid te laten. Zo’n wereld is een vrolijker wereld. Ja, een feministische, atheïstische, veganistische samenleving is echt vrolijk. En wie durft mag ook nog zijn kleren afleggen en de vrolijke wereld van het naturisme betreden. Dat betoog ik in De vrolijke naturist.

Tot slot nog dit. Veel vrouwen (nu spreek ik specifiek dames aan) meten feminisme en emancipatie af aan zichzelf. Als ze voor zichzelf menen dat die emancipatie allemaal prima is, dan vinden ze het wel goed zo en zien ze geen aanleiding op de barricades te gaan beklimmen. Maar wie de mogelijkheid heeft om op te komen voor slachtoffers – voor onderdrukte vrouwen, slachtoffers van verkrachting, uithuwelijking, thuisgevangenis, besnijdenis, geweld, vernedering, seksuele uitbuiting – en dat vervolgens niet doet, schiet moreel tekort. Een vrolijke, rechtvaardige, gelijkwaardige, geëmancipeerde samenleving komt niet vanzelf tot stand en verworvenheden die er al zijn, blijven kwetsbaar. Zet je daarom in voor die betere wereld. Bijvoorbeeld door de barricaden wel te beklimmen, maar ook door te stemmen op een partij die voor vrouwenrechten staat, door het moreel opvoeden van je zoons, door mannen uit je omgeving aan te spreken op hun gedrag, door lid te worden van feministische organisaties en door verder te kijken dan het land waarin je woont. Maar vergeet ook niet de dames in de drek.

Floris van den Berg is filosoof en streeft naar een vrolijker wereld met minder leed en meer geluk. Met dank aan René van Elst en Rudy Schreijnders.

Redacteur: Dirk Verhofstadt (redactie@liberales.be)