Ask Me Anything – Floris van den Berg

“Waar voel jij je het meest thuis?” “Waarom denk je dat religie schadelijk is voor mensen?” “Wat is jouw favoriete metafoor?” Dit is zomaar een steekproef van de vragen die je in het nieuwe boek Ask Me Anything: Philosophical questions from students (2021, geschreven in het Engels) van Floris van den Berg kunt vinden.

Ask Me Anything is een gesprek tussen filosoof Floris van den Berg en zijn studenten van zijn vakken aan de Universiteit Utrecht over wetenschapsfilosofie, toegepaste ethiek, en milieu-ethiek. Tijdens COVID-19 pandemie gaat hij geen vraag uit de weg tijdens elk van zijn online colleges. Deze zijn nu gebundeld in een boek: het Ask Me Anything boek. De - soms scherp geformuleerde - vragen gaan onder andere over thema’s zoals, klimaat, veganisme, religie, liberalisme, filosofie, Floris’ privéleven, over goed en slecht, en nog vele andere dingen. Dat zijn soms diepe vragen, grappige vragen, of zelfs vragen waar niemand het antwoord op weet. Allemaal komen ze ongecensureerd langs. Het doel? Om studenten te motiveren voor zichzelf te leren denken. Heeft Floris dat bereikt met dit boek?

“Trigger waarschuwing”, staat er op de eerste pagina, “Dit boek kan ideeën, opinies, of concepten bevatten die als beledigend kunnen worden ervaren door sommige wezens met gevoel”. Dat is in essentie hét idee van dit boek: ongemakkelijke gevoelens van lezers niet uit de weg gaan om vrij te kunnen discussiëren en filosoferen. Deze rechtlijnigheid wordt niet altijd in dank afgenomen door de vraagstellers, bijvoorbeeld als hij weigert om te stoppen met het noemen van slachtoffers van verkrachting. Dit doet hij om het probleem van verkrachtingen te benoemen en om aan te geven hoe vreselijk het is vanuit het standpunt van het slachtoffer. Kan er dan echt niet een ander voorbeeld gebruikt worden? Volgens hem niet, aangezien zwijgen juist het probleem vergroot. Het praktiseren van toegepaste ethiek is niet altijd makkelijk.

Rechtlijnigheid kan ook worden geïnterpreteerd als consistent, alhoewel dit voor menigeen een minder populaire uitleg is. Consistentie in redenering is echter wel een handelsmerk van Floris, waar velen van ons nog iets van kunnen leren. Immers, als hij verkrachting niet kan noemen als voorbeeld, wat dan wel? Mag hij wel andere gevoelige onderwerpen opbrengen of ook liever niet? Deze lijn van denken kan, zoals gezegd, ongemakkelijk kunnen worden gevonden. Extreem zelfs. Radicaal. Onsympathiek. Maar ik kan hem door het gehele boek echter niet op een denkfout betrappen. Dat komt doordat hij altijd van het slachtoffer uitgaat en de vraag stelt: Hoe zou ik willen dat de wereld eruitziet als ik in de minst ideale positie zou zitten? Dit heeft als gevolg dat hij stelt dat jouw vrijheden stoppen waar die van een ander beginnen (oftewel: je kunt alles doen zolang je de ander geen schade toebrengt). Hoe kan iemand hier tegenstander van zijn? Ik zou niet weten hoe.

Voor welke normen en waarden sta jij?

Pas als het concreter wordt, begint het te schuren. Want wie is die ander? Wat betekent schade precies, en op welke tijdschaal bekijken we dit? Dan pas wordt duidelijk dat het eten van vlees de vrijheid van het – dan geslachte - dier afneemt. Bovendien perkt het consumeren van zuivel op eenzelfde manier vrijheid van het dier in. En dan is het ook direct duidelijk dat vrijwel iedereen de vrijheid van toekomstige generaties inperkt door een te grote milieuvoetafdruk. Natuurlijk, wegkijken is makkelijk. De standaard in de hedendaagse samenleving zelfs. Er zijn maar weinig mensen die deze verregaande doch rechtvaardige filosofie ook echt durven te praktiseren en tegen de stroom in zwemmen. Niet alleen op de zojuist genoemde onderwerpen, maar op vele facetten van het leven. Dit boek geeft je een uitstekend inzicht in wat daar nodig voor is en laat elke lezer grondig nadenken over wat hun mening nu eigenlijk is. Voor welke normen en waarden sta jij?

Op de inhoudelijke argumenten die Floris geeft is niets aan te merken. Sommigen beweren dat hij een denker voor zijn tijd is en daar ben ik het persoonlijk mee eens. De samenleving lijkt nog niet klaar te zijn om zijn filosofie te omarmen. Ik heb wel twijfels of dit boek hier iets aan gaat veranderen. Inderdaad, dit boek heeft als doel studenten te motiveren voor zichzelf kritisch te leren denken. Mocht een student een vraag hebben waar deze nieuwsgierig naar is, is het soms lastig zoeken in een boek zonder hoofdstukken. Natuurlijk, dit is met opzet gedaan zodat je op letterlijk elke pagina kunt beginnen met lezen en altijd verrast wordt door welke vraag (en antwoord!) je zult tegenkomen, maar toch niet handig voor elke gelegenheid. Zo kun je op één pagina de antwoorden lezen op de vragen “bestaat de werkelijkheid?”, “Kijk je Netflix?” en ”Is het ethisch om op de aandelenbeurs te handelen?”. Het is zeker niet eenvoudig elke vraag in een categorie te plaatsen, maar misschien was dat achteraf gezien wel het best geweest. Nu worden sommige thema’s (deels) herhaald, wat de leesbaarheid niet direct ten goede komt. Of studenten en andere lezers het hele boek zullen lezen betwijfel ik daarom.

Ga in discussie met jezelf middels de antwoorden van Floris. Zonder twijfel is dit een van de beste manieren om Floris van den Berg - maar zeker ook jezelf - te leren kennen.

Is dat een reden om niet dit boek dan maar niet open te slaan? Naar mijn mening zeker niet! Dit is een uitstekend begin voor ieder die op een laagdrempelige manier kennis wilt maken met filosoferen. Gezegd: je moet het daarbij niet schuwen om jezelf kwetsbaar op te stellen. De waarheid is vaak ongemakkelijk, soms zelfs pijnlijk. Maar wel een weg waarbij je antwoorden zal vinden op vragen die je niet wist die je had. Ga in discussie met jezelf middels de antwoorden van Floris. Zonder twijfel is dit een van de beste manieren om Floris van den Berg - maar zeker ook jezelf - te leren kennen. Hierbij alvast een voorproefje:

Zou het einde van de mensheid per definitie slecht zijn?

Persoonlijk zou ik het jammer vinden, want met de mens is het universum zich bewust geworden van zichzelf. Maar de mensheid als soort kan niet lijden, alleen individuen kunnen dat. Dus als we zouden stoppen met reproduceren door keuze en dus uitsterven, denk ik niet dat dat per se slecht is. In het geval van aantasting van het milieu is het echter één generatie die beslist voor alle (mogelijke) toekomstige generaties, en het zijn toekomstige generaties (onze kinderen), die zullen lijden onder onze onverantwoorde acties.

Recensie door Sven Borghart

De auteur is masterstudent Environmental Sciences, Policy and Management aan Lund University in Lund, Zweden

Floris van den Berg, Ask Me Anything: Philosophical questions from students, Boekscout, 2021.