Een avondklok is geen teken van een sterke overheid, maar van een zwakke - Andreas Tirez

Vorige week heeft provinciegouverneur Cathy Berx de avondklok ingevoerd in de provincie Antwerpen. Ze stelde ook een algemene mondmaskerplicht in. Op die manier wil ze de uitbraak van een tweede golf van het coronavirus tegengaan, dat in absolute aantallen vooral Antwerpen treft.

Door de avondklok moet iedereen in de provincie Antwerpen thuisblijven tussen 23u30 en 6u, tenzij voor noodzakelijke verplaatsingen. Dat gaat verder dan wat er in de lockdown van maart-mei opgelegd werd. Toen mochten mensen nog de klok rond vrij bewegen, zolang de bubbel- en afstandsregels gerespecteerd werden.

Samen met de verstrenging van de coronamaatregelen is bij sommigen ook de reflex terug om kritiek op deze maatregelen als ongepast te beschouwen, net zoals bij de eerste, grote golf in maart-april. Het in vraag stellen van de maatregelen zou immers het draagvlak ondermijnen waardoor ze minder opgevolgd worden, met alle gevolgen van dien.

Toch zijn er een aantal mensen, voornamelijk academici, die aan deze reflex weerstaan. Zo hebben Dave Sinardet, Patrick Loobuyck en anderen zich soms al erg kritisch uitgelaten over de Antwerpse maatregelen. En afgelopen weekend kropen Geenens, Rummens en Sottiaux, drie academici van de KU Leuven, in hun pen om zich op de VRT NWS-website af te zetten tegen de Antwerpse maatregelen. Ze spreken van “de lichtzinnigheid waarmee zware en onvoorspelbare maatregelen worden genomen, de disproportionaliteit van sommige beslissingen en het gebrek aan respect voor de rechtsstaat”. Ze hekelen ook het argument dat de nieuwe maatregelen noodzakelijk zijn omdat ze makkelijker af te dwingen zouden zijn. Een argument dat gebruikt wordt voor het verantwoorden van een provinciale avondklok om zo het samenscholingsverbod te kunnen handhaven.

Ik deel de bezorgdheid van de academici. De argumenten waarmee deze verregaande maatregelen verdedigd worden, zetten de deur open om in de toekomst élke verregaande maatregel te verantwoorden, omdat algemene maatregelen inderdaad vaak duidelijker en makkelijker af te dwingen zijn. Dat dit bovendien gebeurt tijdens een tweede golf die onmiskenbaar minder krachtig is (ook omdat er nog altijd andere maatregelen van kracht zijn), kan een precedent scheppen om bij het minste gevaar, ook op andere domeinen, een avondklok of andere ingrijpende maatregelen op te leggen. Minder ingrijpende maatregelen, die even effectief kunnen zijn, kan men dan links laten liggen, omdat ze naar verluidt moeilijker afdwingbaar zijn.

Je kan je afvragen waarom ik en de genoemde academici zich toch zo’n grote zorgen maken. Denken wij nu echt dat Cathy Berx eropuit is om haar macht zoveel mogelijk te kunnen gebruiken en misbruiken? Nee, natuurlijk niet. Ik heb alle vertrouwen in de goede bedoelingen van Berx, die het prototype lijkt van de ‘civil servant’ die voor het algemene belang strijdt, en voor wie ik veel respect heb.

Maar net zoals een land zich blijkbaar maar beter goed voorbereidt op een eventuele pandemie, moet een land zich ook voorbereiden op politici die minder goede bedoelingen hebben, maar wel dezelfde macht kunnen krijgen. Een dergelijke voorbereiding vraagt strikte regels en een goede inhoudelijke argumentatie voor het beperken van de individuele vrijheden. Dat betekent het scrupuleus volgen van de grondwet en enkel maatregelen gebruiken die proportioneel zijn. Dat betekent ook een cultuur die haar burgers aanmoedigt om kritisch te staan tegenover de machthebbers.

Want vroeg of laat komt er een politicus zonder scrupules op dezelfde of gelijkaardige positie van Berx en dan zal deze politicus dezelfde argumenten van ‘duidelijkheid’ en ‘afdwingbaarheid’ gebruiken om de kritiek op buitensporige maatregelen weg te zetten als ‘ongepast’ en ‘ondermijnend’. We moeten ons van die mogelijkheid bewust zijn en ons daar nu op voorbereiden voor het te laat is. Voor mij was het alvast een verrassing dat een provinciegouverneur zo makkelijk een avondklok kan invoeren. Misschien moeten we aan die macht meer beperkingen opleggen.

Tot slot, een avondklok en algemene mondmaskerplicht invoeren is geen teken van een sterke overheid. Het toont wel een overheid die er nog steeds niet in geslaagd is om een efficiënte testing en opsporing te organiseren en die geen lokale lockdowns (op gemeenteniveau) durft of kan invoeren. Het is als een legermacht die geen precisiebombardementen kan uitvoeren en dan maar de hele provincie platlegt. De brute kracht, in plaats van de intelligente precisie. Dat is een teken van zwakte, niet van sterkte.

Andreas Tirez is kernlid van denktank Liberales. Hij blogt op Economieblog.be

Deze tekst verscheen eerst in De Morgen