Veranker het liberalisme in de samenleving - Claude Nijs

 Na vijf jaar voorzitterschap van Liberales is het tijd om de fakkel door te geven. Samen met andere liberalen ben ik ervan overtuigd dat de liberale stemmen luider moeten klinken om zich te handhaven in deze tijden die – afgaand op sociale en andere media - niet meteen gekenmerkt worden door begrip, nuance, verdraagzaamheid en constructiviteit. De toon op die sociale media is de voorbije jaren duidelijk verschoven en is nu veeleer agressief, denigrerend, walging oproepend. Het zet mensen tegen elkaar op en zorgt voor een angstwekkend klimaat. Vaak is die toon mee beïnvloed door bepaalde politici. Men kan zich afvragen of er dan nog een plaats is voor een liberaliserende, progressieve, en emanciperende stem, of er nog een plaats is voor liberalisme, en zo ja, voor welk liberalisme? In deze laatste tekst als voorzitter geef ik mijn visie op het liberalisme van de toekomst. Het stemt me in ieder geval hoopvol, en dit kan ik u verzekeren, dat het vuur binnen Liberales blijft branden en de fakkel in sterke handen overgaat.

In onze tijd wordt het steeds duidelijker dat wat we doen en wat er gebeurt op één plaats in de wereld gevolgen kan hebben (en heeft) op een andere plaats. We leven in een steeds meer geglobaliseerde samenleving waarin grenzen vervagen. Sommige politieke stromingen proberen tegen deze vaststelling in te gaan en kiezen voor protectionisme of voor een samenlevingsmodel dat anderen tracht uit te sluiten. Niet zo het liberalisme, dat tracht tot samenwerking te komen. Liberalen trachten niet enkel het gebied waar ze politiek actief zijn welvarend te maken, ze denken globaal. Ja, liberalisme is idealistisch, maar het heeft de tools waarmee we kunnen bouwen aan een meer vredevolle en welvarende wereld. Dat neemt uiteraard niet weg dat liberale politici, willen ze in hun eigen kiesgebied sterk staan, niet de verzuchtingen van hun kiezers mogen negeren.

Hoe kan liberalisme als levensbeschouwing er in de toekomst uitzien? Het moet in ieder geval blijven nagaan hoe we vredevol en welvarend kunnen samenleven, en dit wijzigt met de tijd en de omstandigheden, maar onze principes zijn beproefd en goed bevonden. Liberalen gaan uit van het individu en streven naar vrijheid, maar ze nemen ook het schadebeginsel (van John Stuart Mill) in acht, en ze propageren deze uitgangspunten en principes als universeel, en dus inclusief. Tegelijkertijd hebben liberalen steeds iets antiautoritair en liggen ze regelmatig met elkaar in de clinch. Dit is op zich niet slecht, kritische stemmen kunnen het geheel versterken, maar laat ons toch ook niet vergeten te verbinden en te emanciperen. Ook liberalen staan samen sterker.

De liberale uitgangspunten en principes zijn sterk en hebben verstrekkende gevolgen. Zó verstrekkend dat ze naar mijn mening moeilijk binnen één politieke partij allemaal consequent kunnen worden geïmplementeerd. Deze moeilijkheid lijkt me één van de redenen waarom politieke partijen en politici het soms nodig achten zich klassiek-, links- of rechts-liberaal te noemen. Niet zo bij Liberales, en om op het verschil te wijzen met partijpolitiek spreken we bij Liberales over ‘levensbeschouwelijk’ liberalisme. Maar een consequente implementatie van liberalisme is niet enkel moeilijk voor politici, even moeilijk is het voor een individu om radicaal liberaal te zijn, en toch is dit de weg die we moeten nastreven en opgaan wil het liberalisme nog een plaats hebben in de toekomst. Radicaal liberaal zijn betekent geen deel voor het geheel nemen.

Radicaal liberaal zijn betekent dat je ook oog hebt voor je medemensen en met hen probeert zo goed mogelijk samen te leven. Liberalen onderschrijven de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. Liberalen zijn niet amoreel of immoreel maar hebben wel degelijk een moraal, een universele moraal met als basis het tegengaan van pijn en uitzichtloos lijden. Maar liberalen zijn geen moralisten. Als we mensen willen overtuigen van de voordelen van het liberalisme dan doen we dat denk ik beter op basis van de rede en niet met het moraliserende vingertje. Denk aan het gedachtenexperiment van John Rawls, de sluier van onwetendheid, om rechtvaardige regels voor de samenleving te vinden, met rechten én plichten.

Radicaal liberaal zijn betekent ook dat het liberalisme als levensbeschouwing zich verder ontwikkelt en spiegelt aan de wetenschap. Immers, kennis is een basisvoorwaarde voor vrijheid. Denk daarbij ook aan het werk van filosoof-wetenschappers als Karl Popper en Etienne Vermeersch. Radicaal liberalen laten zich er ook niet toe verleiden om te stellen dat grote problemen binnen één legislatuur kunnen worden opgelost. Problemen moeten grondig worden bestudeerd, en op basis daarvan moeten we debatteren en zoeken naar oplossingen. “Opinions are cheap, facts are expensive”, om het met het motto van mijn voorganger Andreas Tirez te zeggen.

Radicaal liberalisme is universeel, emanciperend, en streeft ernaar de morele kring uit te breiden. Het streeft dus naar pacificatie maar mag ook zeker niet vergeten op vele fronten strijdbaar te blijven om een liberale toekomst te verzekeren. De mens kan veel leren uit zijn geschiedenis. In een wereld met groeiende antiliberale machtsblokken betekent dit dat we naast het verspreiden van ons gedachtengoed ook strategisch en militair sterk moeten staan. Het liberale vuur dat we moeten doorgeven is echter niet angstaanjagend, niet vernietigend, maar een vuur dat warmte biedt, een vuur dat inspireert.

Hebben we in het heden al zicht op het liberalisme van de toekomst? Om het scherp te stellen, ik denk niet dat het gros aan de vele ‘verdedigers van de Verlichting’ die zich vandaag opwerpen het beste voorbeeld geven. Zoals gezegd, radicaal liberaal zijn betekent geen deel voor het geheel nemen, radicale liberalen doen niet aan cherry picking. Het liberalisme van de toekomst zie ik in personen als Floris van den Berg en Maarten Boudry die met vuur én op basis van wetenschap en liberale uitgangspunten en principes op de barricaden staan. Ik zie het in vaandeldragers als Wouter Duyck die blijft hameren om de lat in onderwijs hoger te leggen. Ik zie het ook in Alicja Gescinska, een voorbeeld van Uomo universale, van zelfontwikkeling en van een nieuwe lichting radicale liberalen.

Wil het levensbeschouwelijk liberalisme een toekomst hebben dan hebben we nood aan dergelijke figuren die het liberale gedachtengoed als een geheel proberen door te geven. En uiteraard hebben we ook nood aan sterke politici om de politieke vertaling te laten gelden. Maar de basis van een liberale toekomst ligt volgens mij toch vooral in het cultiveren van een brede liberale basis. Laat ons het liberale vuur blijven doorgeven, onze jonge en nieuwe talenten laten bloeien en het liberale gedachtengoed verder ontwikkelen. Laat de liberale stem weerklinken. Veranker het liberalisme in de samenleving!