'Mentale gezondheid screenen van alle zwangere vrouwen: waarom niet die van de vaders?'

Een moeder vermoordt haar drie kinderen en tracht vervolgens zelfmoord te plegen. Een pas bevallen moeder verdrinkt haar boreling in een emmer. Het zijn schrijnende fenomenen die bij velen stuiten op onbegrip en afgrijzen.

Tien procent van alle vrouwen die zwanger worden krijgen te kampen met een postnatale depressie, één op de vijf kampt met mentale problemen. Zorg voor het mentale welzijn is dus absolute noodzaak.

Jo Vandeurzen wil in het kader van Perinatale zorg elke Vlaamse vrouw voor, tijdens en na de zwangerschap screenen op alcoholgebruik, druggebruik, angsten en depressieve klachten. Dit initiatief moet ervoor zorgen dat kindjes al van voor de geboorte een betere opvolging kennen en wellicht ook gezinsdrama’s voorkomen. Heel lovenswaardig dus?

Alleen toont dit voorstel opnieuw hoe psychische problematieken tot in het absurde worden geïndividualiseerd. In onze samenleving is de verantwoordelijkheid voor de gezondheid, de levenskansen en het welbevinden van een kind blijkbaar nog steeds, volkomen onterecht, een verantwoordelijkheid die op de schouders van de moeder terecht komt. Dit ondanks het feit dat kindjes maken in het merendeel van de gevallen, met twee gebeurt en wetenschappelijk onderzoek al lang en breed heeft aangetoond dat naast de hormonale schommelingen die een vrouw dient op te vangen na een bevalling, ook de mate waarin ze steun ervaart vanuit de omgeving, allesbepalend is voor haar (psychische) welbevinden en dus ook dat van het pasgeboren kind.
Vaders lijken daarbij in onze ogen redelijk cruciaal. Waarom bevat het perinatale onderzoek dan geen screening op alcoholgebruik, druggebruik, angsten en depressieve klachten bij de vader?

Hebben vaders dan geen taak in het ondersteunen van hun partner en het grootbrengen van hun kinderen. Is hun alcohol of druggebruik niet minstens even schadelijk voor de (on)geboren baby als voor de vrouw? En wat met niet conventionele toekomstige ouderkoppels? Moeten die niet worden bijgestaan in deze ingrijpende periode?

Het klopt dat de baby fysiek verbonden is met de moeder. De rechtstreekse fysieke gevolgen van alcohol of drugs zijn voelbaar en nefast voor een ongeboren kind. Maar een ontwricht evenwicht binnen het gezin door dezelfde misbruiken van vaders kant zijn evengoed nefast voor moeder én kind. Bovendien kan het gedrag en psychische onwel zijn van de partner gevoelig bijdragen aan het versterken van depressieve klachten bij de moeder. Talloze gevallen zelfs in nabije kring, tonen aan dat een postnatale depressie niet uitsluitend is weggelegd voor vrouwen.

Hormonaal krijgen vrouwen de grootste schommelingen te verwerken maar er wordt hier met gemak vergeten hoe groot de impact van het krijgen van kinderen is op het ganse gezin. Hormonale schommelingen zijn namelijk niet de enige reden om angstaanvallen of depressieve gedachten te krijgen. Ook papa’s moeten hun levensstijl aanpassen, hun eigen wensen herkneden tot een werkbaar regime en moeten hun nieuwe rol leren in te vullen met dit nieuwe leventje dat zomaar eventjes het ganse ritme ontwricht. Dit is niet enkel een vrouwentaak dit is een gezinstaak. De mate waarin ieder gezinslid en de naaste omgeving hierin verantwoordelijkheid neemt is bepalend voor de slaagkansen en het toekomstperspectief van de kinderen in kwestie.

Zwangerschap en gezinsvorming zijn complexe gegevens. De menselijke geschiedenis wordt gekenmerkt door infancticide en zwangerschapscontrole. Bij niet sedentaire volkeren is het gebruikelijk dat wanneer baby’s op de verkeerde moment worden geboren, ze worden achtergelaten of begraven. Dit om de overleving van de groep niet in het gedrang te brengen. Diverse Papoea stammen gebruiken kruidenmengsels om niet zwanger te worden. Recepten worden angstvallig geheim gehouden en doorgegeven van moeder op dochter. Ook vruchtafdrijvende middelen werden en worden veelvuldig gebruikt. In Belgiê werden in 2017 een kleine 20 000 zwangerschapsonderbrekingen uitgevoerd. Al deze vormen van anticonceptie hebben één bepalende factor gemeenschappelijk, namelijk de draagkracht van de groep/moeder. We weten dat de kans dat een vrouw haar kind vermoordt, verhoogt naarmate de bereidheid van de vader om voor het kind te zorgen afwezig is of slinkt. Ook de ruimere omgeving speelt een belangrijke rol. Zo zijn vrouwen die beschikken over een stevig (familiaal) netwerk, beduidend beter af. We mogen namelijk niet vergeten dat wij de eerste samenleving zijn die de zorg voor een kind louter afschuift op het kerngezin. Een pasgeboren kind verzorgen zou je normaal gezien niet alleen moeten doen, enkel in het Westen is dit het geval. Een ongeziene (d)evolutie in de ontwikkeling van de menselijke soort.

Een mama wordt verondersteld na de bevalling thuis te blijven om te herstellen van de marathon die bevalling heet. Ze hoort de tijd te nemen om haar kind te leren kennen en tussendoor ook alleen voor het kind te zorgen en te voldoen aan de reguliere huishoudelijke verwachtingen “want, je bent toch thuis?” Waarom blijven mannen niet thuis om de moeder van hun kind te ondersteunen bij dat herstel, hun kind te leren kennen en de huishoudelijke verwachtingen in te vullen? In de meest egalitaire samenlevingen is kinderzorg en bevallingsrust al lang toegankelijk voor beide ouders.

Indien het Vlaamse Expertise Netwerk voor Perinatale Mentale Gezondheid en minister Jo Vandeurzen het welzijn van baby’s en moeders werkelijk wil vrijwaren, dan moeten ze van vaders en moeders gelijkwaardige ouders maken. Starten met een screening van beide ouders is daarbij slechts een eerste stap. Over het broodnodige, verplichte vaderschapsverlof en de broodnodige gezinsondersteuning, hebben we het later nog.

Auteurs:

Sarah Verhofstadt is medeoprichter van Groep Lucienne een progressieve, feministische denktank

Sara De Mulder is antropologe en kernlid van Liberales

deze column verscheen eerder al in Knack

https://www.knack.be/nieuws/belgie/mentale-gezondheid-screenen-van-alle-zwangere-vrouwen-waarom-niet-die-van-de-vaders/article-opinion-1430521.html?cookie_check=1552039061