Zwarte Piet, wie kent hem niet. Voordat het sinterklaasseizoen is begonnen begint al het discussieseizoen: Is ‘Zwarte Piet’ racistisch? Vreselijke argumenten worden heen en weer gegooid: Het is een TRADITIE! Vrouwenbesnijdenis ook, is dat dan ook goed? Maar het is toch niet logisch! Een oude man die duizenden kinderen cadeautjes komt brengen is niet logisch, en 3 weken later komt de kerstman. En dan nog “Als iemand zich beledigd voelt …” Stop maar. Laat de persoon die zich beledigd voelt zelf uitleggen waarom.
Maar is Zwarte Piet nou daadwerkelijk racistisch? Dan moeten we beginnen waar niemand durft te beginnen: De definitie van racisme. Ondanks het feit dat iedereen deze term vaak gebruikt, blijkt dat iedereen er ook andere definities er op aanhoudt.
Amysty international: “Racisme is een groep om raciale redenen minderwaardig behandelen of daarover vernederende uitspraken doen.”
Wikipedia: “Racisme is het idee dat rassen gerangschikt kunnen worden als superieur en inferieur ten opzichte van elkaar.”
International Convention on the Elimination of All Forms of Racial Discrimination: “Elke vorm van onderscheid, uitsluiting, beperking of voorkeur op grond van ras, huidskleur, afkomst of nationale of etnische afstamming die ten doel heeft de erkenning, het genot of de uitoefening, op voet van gelijkheid, van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden op politiek, economisch, sociaal of cultureel gebied, of op andere terreinen van het openbare leven, teniet te doen of aan te tasten, dan wel de tenietdoening of aantasting daarvan ten gevolge heeft."
Als je deze definities naleeft komt de beschuldiging van racisme net zo hard aan als: “Je bent een nazi.” Bij dergelijke beschuldigingen schieten mensen extreem in de verdediging: “Dat bedoel ik niet racistisch, dat is gewoon hoe het is”.
Daarom stel ik een meer neutrale definitie van racisme voor: Een stelling is racistisch wanneer er incorrecte en potentieel schadelijke vooroordelen zijn over een ras/cultuur. Hierbij geef je de racist de mogelijkheid om een enkele fout toe te geven, zonder dat je ze direct uitmaakt voor kwaadaardig: Iedereen kan wel eens iets fout hebben, geeft niks. Deze definitie schiet tekort voor institutioneel racisme. Het is enkel geschikt voor je keukentafeldiscussie.
Terug naar de vraag: Is Zwarte Piet nu racistisch? Helpt hij bij het veroorzaken van incorrecte vooroordelen? De tegenargumenten focussen zich rond 2 onderwerpen: De link naar slavernij en de link naar black face.
De link naar slavernij is overduidelijk. Schilderijen met een slaaf op de achtergrond hebben die leuke pakjes aan die Zwarte Piet nu aan heeft. Slavernij is 1863 afgeschaft en de eerste afbeeldingen zijn van 1850. Ja, Zwarte Piet was voorheen een slaaf.
Dus zwarte piet is racistisch? Nou … Nee. Hij is geëvolueerd van slaaf naar knecht, meegegaan met de sociale tendens van midden negentiende eeuw. Niemand kan de link naar slavernij vinden zonder dat dit expliciet is uitgelegd. Slaven worden tegenwoordig nooit met page pakjes uitgebeeld, maar in armoedige vodden. De link is al meer dan 100 jaar verjaard.
En dan broertje black face: een racistischere karikatuur kan bijna niet. Witte mensen schminken zichzelf zwart en stereotyperen zwarte mensen met negatieve eigenschappen. De visuele overeenkomsten zijn overduidelijk. Zwarte schmink, grote rode lippen en het goofy karakter.
Dus Zwarte Piet is racistisch? Nou … Nee. Er is een groot verschil. Black face is een karikatuur van zwarte mensen, zwarte piet een karikatuur die zwart is. Black face zijn witte mensen die (incorrect) zwarte willen uitbeelden. Zwarte pieten zijn witte mensen die een karakter willen uitbeelden dat zwart is.
Zwarte Piet kan nog steeds racistisch zijn, als het bijdraagt aan slechte stereotypen. Zwarte Piet hielp de stereotypen van blackface mee verspreiden en was vroeger racistisch. Echter in de huidige cultuur zijn ze hardwerkend en loyaal. Dit zijn eigenschappen die niet terugkomen in de huidige stereotypen van de arme Afrikaan, gangster, rapper of black action hero. Ze geven juist diversiteit aan het huidige palet.
Ik ben overigens niet tegen roetveegpiet. Het vergt minder werk, ze zien er een stuk natuurlijker uit, en komen meer overheen met de sinterklaasmythes. Dan heb je nog het argument van kinderen die zwarte mensen verwarren met Zwarte Piet maar met een roetveegpiet is dat probleem meteen van de baan. Dus Zwarte Piet afschaffen om racisme? nou … Nee.
Chris Luiten is data analist
