Over God - Etienne Vermeersch
Over God bevat naast argumenteringen tegen het bestaan van de god van het christendom ook een beknopt verslag over de ontwikkelingen in het godsgeloof sinds 1992 én een korte autobiografie van Vlaanderens bekendste filosoof Etienne Vermeersch. Na tweeëntachtig jaren op aarde, en met een decennialange academische en publieke carrière op de teller blijft Vermeersch grote getale mensen boeien. Dat blijkt ook uit de reacties op zijn nieuwste boek Over God dat verscheen bij uitgeverij Vrijdag. Zijn tournee om het boek voor te stellen trekt volle zalen. Vermeersch haalt een trouwe schare volgelingen uit hun huis naar de voorstellingen én naar de boekhandel. Voor sommige van zijn trouwe volgers lijkt het zelfs een belangrijk deel van hun identiteit dat ze ooit nog college hebben gevolgd bij ‘hun professor’.
De stijl van argumenteren van Vermeersch is ondertussen genoegzaam bekend: Vermeersch houdt van discussie, maar die moet uitgaan van een nauwkeurige definitie van een begrip of object. Zo ook over God. 'Pierewieters' die losjes omgaan met het begrip God en waar die voor staat moet er bij Vermeersch dus ook aan geloven. Zijn stem en betoog klinken nog altijd even gedecideerd, dwingend. Ondanks het feit dat zijn stijl van argumenteren en spreken door menig mens als hard wordt ervaren, toont hij zich in dit boek ook van een opvallend milde kant.
Vermeersch schrijft dat het in het gehele boek nergens zijn bedoeling is om mensen op emotionele of retorische gronden van mening te doen veranderen. Iedereen kan, na kennis te hebben genomen van zijn (decisieve) argumenten, zijn of haar eigen besluit nemen schrijft Vermeersch, en hij stelt dat we dat moeten respecteren. Vermeersch toont zich een begripvolle humanist en hoopt zelfs dat men hem vergeeft dat hij de meest overtuigende (en voor sommigen dus verontrustende) argumenten tegen God naar voor brengt. Hier blijkt ook waarom de autobiografische gegevens zo belangrijk zijn. Vermeersch heeft als geen ander geworsteld met God en kan getuigen hoeveel pijn een mens kan voelen als de fundering van iemands diepste overtuigingen wegvalt.
Bij zijn recente doortocht bij Liberales in Het Liberaal Archief confronteerden wij Vermeersch met Maarten Boudry. De jongere filosoof Boudry treedt in de voetsporen van Vermeersch door filosofie en wetenschappen samen te brengen in een rationeel betoog en hij schuwt net als Vermeersch de media niet. Boudry pleit voor het afschaffen van godsdienstvrijheid daar die vrijheid enerzijds geborgd wordt door andere (meer fundamentele) vrijheden en anderzijds blijkt dat in de praktijk onze instellingen keuzes moeten maken en daarbij bepaalde godsdiensten op een piëdestal moeten plaatsen, wat ook nadelig is voor kleinere godsdiensten.
Volgens Boudry is godsdienstvrijheid dus een niet te verdedigen en discriminerend voorrecht en kan het dus ook afgeschaft worden. Een even rationele Vermeersch blijkt op dat laatste punt echter gematigder en pragmatischer. Boudry doet er volgens Vermeersch goed aan zijn punt in de toekomst nog bij regelmaat te herhalen, maar in het huidige tijdperk houden we volgens hem beter vast aan de godsdienstvrijheid. De kans op conflicten of godsdienstoorlogen zou er momenteel enkel op vergroten. Er hoeft nu geen extra olie op het vuur gegooid te worden.
In Over God fileert Vermeersch de god van het christendom op een manier die ook van andere goden niet veel overlaat. Op basis van rationeel principiële én naturalistische argumentatie blijkt het godsbeeld dat zo velen op aarde koesteren niet langer consistent. De teksten die als de basis dienen van christendom - maar ook van andere godsdiensten zoals de islam - bevatten contradicties, maar ook verderfelijke inhumane oproepen en boodschappen. Deze teksten maken hun verondersteld verheven aanspraken niet waar, ze kunnen niet als rationele basis dienen voor waarheid en zijn ook geen coherente fundering voor humane waarden. De antwoorden op de grote vragen, vragen over zin en waarde, oorsprong en toekomst, betreffen volgens Vermeersch uiteindelijk syntheses die we zelf moeten maken.
Het is dus ook geen zaak die we aan de deelwetenschappen moeten overlaten. Maar we moeten wel rekening houden met àlle wetenschappen verduidelijkt Vermeersch. Hij beschouwt Over God eigenlijk als een tussendoortje, want hij werkt momenteel aan een volgend boek over de algemene definitie van het begrip informatie. Dat wordt volgens de professor een belangrijk boek. We mogen aannemen dat Vermeersch daarin een cirkel in zijn monumentale carrière zal trachten af te ronden. In 1965 promoveerde de toen 31-jarige Vermeersch aan de Gentse Universiteit immers met een proefschrift over de filosofische implicaties van informatietheorie en cybernetica.
Over God is geen dik, maar wel een gecondenseerd boek, waarin Vermeersch door te verwijzen naar andere auteurs en boeken de lezer ook tips geeft voor verdere studie. Als u Over God heeft uitgelezen en het voor u geen geheimen meer heeft, rijst er dus aan de horizon een nieuw boek om naar uit te kijken. Het zijn ijverige geesten die bij de publicatie van een nieuw boek reeds een volgend boek aankondigen. Maar de filosoof kan pas rusten als alles overdacht, geschreven en gezegd is. Er ligt nog werk op de plank.
Etienne Vermeersch, Over God, Uitgeverij Vrijdag, 2016
Recensie door Claude Nijs
