Paddenkoppenland - Luc De Vos
In Paddenkoppenland maakt Luc De Vos een kroniek van de voorbije vijftig jaar. Hij leverde een roman af die getuigt van een opmerkelijk observatievermogen en betoverende vertelkunst. Een halve eeuw bracht ons van de laatste stofjassen, dikke gouden ringen, middeleeuwse en Franse voornamen, rondtrekkende handelsreizigers, bakkers met hondenkarren en kleermakers in kleermakerszit, naar de eerste badkamers en de eerste zwart-wittelevisies, tot in de huidige tijd. Reizen kan er zonder fysieke inspanning maar mensen zijn er de geworteldheid met plaats en herkomst kwijtgespeeld.
Luc De Vos laat de voorbije decennia in een oogwenk aan ons voorbijgaan want zijn roman neemt je mee van bij het begin, in 1973, als het hoofdpersonage Ronny heeft besloten zich niet langer zorgen te maken, en houdt je in een greep tot het einde, we zijn dan eind 2012. Ronny kijkt dan met onbegrip naar zijn medemens en zit ondanks zijn oude voornemens nog steeds met vragen en zorgen. Als je de laatste zin hebt gelezen, kan je je, zoals bij de beste concerten, nauwelijks voorstellen dat er een paar uur zijn voorbijgegleden. Net als bij zijn muziek ben je dan deelgenoot geworden aan de fantasie, de kinderdromen, de melancholie en maatschappijkritiek die de auteur met meesterschap aan ons heeft toevertrouwd.
Het hoofdpersonage Ronny De Keyzer groeit op in Langerbrugge, in de eerste vuile huizen van Gent, bij het kanaal, bij mensen met paddenkoppen die je kan herkennen aan de platte neus, de hangende onderlip en de kwabbige keel. Mensen zijn enerzijds zo lui en lelijk dat je er haat kan voor voelen, anderzijds heb je ze nodig om er samen eenzaamheid mee te verdringen, er vergiffenis van te krijgen, er samen mee het geluk te vinden. Ronny wil niet zijn als die paddenkoppen en in zijn kinderlijke naïviteit is hij hoopvol: "Mijn geluk was al aanwezig. Ik moest het alleen nog vinden."
Luc De Vos neemt ons in het eerste deel mee in een hilarische rollercoaster die mij deed denken aan de Britse auteur van satirische romans Tom Sharpe. Een van de meest hilarische stukken speelt zich af in 1999 als Ronny, na twintig jaar, opnieuw Guy Van Damme tegenkomt. Ronny repeteerde in zijn jeugd een paar keer met Van Damme maar gaf een carrière in de muziek (door omstandigheden) op. Bij een optreden van Van Damme op het Sint-Baafsplein steekt hij tegen Ronny 'ne parler' af over hoe goed het met hem gaat. Tegelijkertijd getuigt Van Damme daarin impliciet hoe hij is blijven steken in het verleden en zich heeft laten bepalen door anderen en goedkoop succes heeft nagejaagd. Ronny De Keyzer besluit na het treffen dat hij altijd de verkeerde mensen is tegengekomen. Een mensenleven loopt niet altijd zoals verhoopt en soms laten we het leven te veel zijn gang gaan en kunnen we overvallen worden door drama's, al dan niet door bedoelde of onvoorzienbare gebeurtenissen.
Alcoholmisbruik zal Ronny een zware rekening opleggen en met tragiek overladen. Als kind had Ronny levenslust en dacht hij dat hij speciaal was, maar later in zijn leven begrijpt hij dat mensen liever thuis blijven zitten dan iets te ondernemen. "Omgaan met anderen, zeker met mensen die men niet kent, vergt een energie waaraan het de meesten van ons ontbreekt." Ronny wenst op het eind dat hij sommige mooie dingen in het leven had mogen meemaken, maar zegt dat het nu te laat is. De Vos laat een vrouw aan Ronny zeggen dat het helemaal niet te laat is, "niets is ooit te laat".
Mensen zijn na vijftig jaar helemaal niet uitgepraat. In zijn roman met onverholen mens- en maatschappijkritiek doet Luc De Vos ons hunkeren naar de authenticiteit, schoonheid en geluk die het leven kunnen bieden en die we hopelijk mogen ervaren. Ik kan me niet ontdoen van het idee dat de drang naar erkenning een levenslange stimulans geweest is voor Luc De Vos, en ik raad u aan om zijn laatste roman, die hij zelf als zijn belangrijkste werk beschouwde, te lezen. Het zal u mogelijk verrassen dat de guitige BV en geprezen rockmusicus ook een bijzonder schrijver was die onze erkenning verdient. De gevoeligheid die De Vos in zijn roman legt en zijn volks taalgebruik, nog verbonden met keuterboeren en pachters, doen me denken aan het werk van Constant Permeke.
Het boek zal u mogelijk doen schaterlachen, maar ook doen nadenken. In vijftig jaar hebben we grote stappen gezet. In de woorden van De Vos: "Het geld was tot in deze versleten fabrieksstad doorgedrongen door de ambitie van de kinderen van ouders die voor het eerst in de geschiedenis van dit paddenkoppenland niet massaal op het land hadden moeten werken. Deze ouders waren vlak na de Tweede Wereldoorlog geboren en waren dingen die vroeger niet meteen voor de hand lagen, dingen zoals geluk, comfort en liefde, als iets doodnormaals gaan beschouwen en niet als de uitzondering op de regel, iets waar tot voor honderd jaar enkel was voorbehouden aan hooguit een paar duizend mensen die zich aan het hof van koningen en keizers bevonden. De gelukkigen waren ondertussen met honderdduizenden of zelf miljoenen, en zij beschouwden het bezit van zoiets als een Bentley of een Aston Martin of een flat in Monaco niet alleen als iets bereikbaars, maar zelfs als iets dat in de natuur der dingen lag."
Over sommige dingen moeten we ons misschien wel zorgen maken: geluk, comfort en liefde zijn niet doodnormaal.
Luc De Vos, Paddenkoppenland, Atlas/Contact, 2014
Recensie door Claude Nijs
