Doet de overheid (enkel) wat ze moet doen?

We staan – voor de zoveelste keer – op een tweesprong: zal de overheid het werk van de Goedheiligman verderzetten of zal ze inzetten op minder, maar beter? Het coronadebacle doet ook het kerntakendebat herrijzen.

Naast het menselijke leed, zorgt corona ook voor een revival van de overheid. Zelfs overtuigde liberalen erkennen dat de overheid in crisistijden een belangrijke rol te spelen heeft. Niet in het minst op het vlak van veiligheid, economische stabilisatie en sociaal beleid. COVID-19 toont aan dat de kwaliteit en efficiëntie van de overheid van groot belang zijn. Landen die succesvoller zijn in het bestrijden van het coronavirus, scoren doorgaans sterker in deze twee cruciale domeinen.

Een efficiënte overheid is meer dan een kwaliteitsvolle dienstverlener. Er is ook een culturele component aan verbonden: een wederzijds respect tussen overheid en private sector. De overheid staat enerzijds ten dienste van de samenleving, maar zij moet zich ervan bewust zijn dat zij slechts bestaat bij gratie van de toegevoegde waarde door de private sector. Anderzijds moet de private sector aanvaarden dat de overheid het monopolie over een aantal activiteiten uitoefent, en zij alle door de overheid opgelegde regels rigoureus moet respecteren. Efficiënt overheidsbeleid heeft ook een economische component: iedere verspilde euro, is er één die elders nuttig had kunnen ingezet worden.

Een overheid kan niet sterk zijn als zij te veel hooi op haar vork neemt. Doortastend beleid vergt een focus op kerntaken. Het woord is gevallen: kerntaken. Een vaak gebruikte en zelfs misbruikte term, maar waar weinigen écht mee aan de slag gaan. Wat zijn nu immers die kerntaken? Bijna 20 jaar geleden werd er een omvangrijke studie van ruim 400 pagina’s over uitgeschreven… in opdracht van de overheid. Misschien sneuvelde er wel al ergens een voorstel omdat het geen kerntaak van de overheid, maar deze overheid is er sindsdien niet minder inefficiënt of log op geworden.

Er is geen sluitende definitie over wat nu precies een kerntaak is, en wat niet. Er zal altijd een grijze zone zijn, waarin moeilijk een consensus kan gevonden worden. Dit geldt echter niet voor alle vraagstukken. Defensie en justitie zijn zonder enige twijfel kerntaken van de overheid. De aankoop van landbouwgrond en het voorzien van gratis treintickets zijn dat niet. Hoe kan de overheid verantwoorden dat zij zich als beschermheer opstelt of dat zij van haar ondernemende landbouwers een stel “horige boeren” van weleer maakt? Niet. Hoe kan de overheid verantwoorden dat een overheidsbedrijf als BPost snoep en kranten verkoopt, in concurrentie met de ondernemer die belastingen betaalt waarmee dat overheidsbedrijf gefinancierd wordt? Niet.

Het onderscheid tussen kerntaken en fait-divers wordt ook in het relancebeleid van groot belang. Laat ons investeren. Investeren in infrastructuur en onderwijs. Investeren in veiligheid en justitie. Investeren in de duidelijke kerntaken. De burger vraagt maar één ding: doe wat je moet doen, maar doe dat goed, dat is al moeilijk genoeg. Laat ons vooral niet alle belangengroepen ter wille te willen zijn. Op lange termijn zet dit geen zoden aan de dijk. Deze uitgaven resulteren in grotere tekorten en meer schulden. Deze zullen niet vanzelf terug verdwijnen.

‘Niet u, maar de staat leeft boven haar stand’: het was niet voor niets ooit de catchy slogan van de Partij voor Vrijheid en Vooruitgang. Bij elke overheidsuitgave zouden de woorden van de eerste vrouwelijke premier van het Verenigd Koninkrijk zich bijna als een mantra moeten herhalen in de hoofden van al onze ministers: “There is no such thing as public money, there is only taxpayers’ money”, “There is no such thing as public money, there is only taxpayers’ money”. 

Een efficiënte overheid die haar verantwoordelijkheid opneemt, focust zich op haar kerntaken en stelt zich bij elke uitgave de vraag: is deze taak aan de overheid, of zijn hier betere oplossingen voorhanden? Is het wel noodzakelijk dat de overheid bepaalt waar deze euro aan gespendeerd wordt, of kan de burger het zelf? 

Vaak kan het bieden van ontwikkelingsmogelijkheden en investeringszekerheid aan de private sector al wonderen doen. “Geef een man een vis en hij heeft eten voor één dag. Leer een man vissen en hij heeft eten voor heel zijn leven.” Als die man dan ook die vis nog kan verkopen zonder zijn hele opbrengst te moeten afgeven aan de overheid, kan hij er wat brood bij eten, van bij de bakker om de hoek, of misschien wel met wat aardappelen en groentjes van bij de (vrije, ondernemende) boer wat verderop, #kooplokaal weetjewel …

Als het stof van de coronacrisis gaan liggen is, zal de kerntakenreflex opnieuw tot de kern van het liberale discours moeten behoren. Maar dit eenvoudig idee is in de praktijk minder eenvoudig uit te voeren. Parlementairen moeten terug meer focussen op ‘aanpakken’ in de plaats van ‘afpakken’, zoals Christian Leysen het recent mooi verwoordde. In het complexe politieke speelveld van België bestaan regeringen steevast uit omvangrijke coalities, elk met hun verschillende strekkingen, elk met hun eigen stokpaardjes, elk met hun eigen uitgavepolitiek, en dit alles leidt steevast tot compromissen. Dat is een zekerheid. Maar even zeker is dat elke eurocent wijs en goed gespendeerd moet worden, want iemand moet het betalen.  En die iemand, dat bent u. Ook dat is zeker.

Er mag na twintig jaar wel iets gedaan worden met die vierhonderd pagina’s waar u voor betaalde. Liefst zo weinig mogelijk, maar dan wel goed. Met een liberaal aan het roer moet het lukken om daar een goede balans in te vinden.

Janna Bauters

Ondervoorzitter LVV