Salafi-Jihadism: The History of an Idea - Shiraz Maher
Weinig groeperingen spreken in de moderne tijd zo tot de verbeelding als IS, Islamitische Staat. In de korte tijd dat deze beweging opgekomen is, tot bloei is gekomen, en as we speak weer ten onder dreigt te gaan zijn reeds boekenkasten hierover volgeschreven. IS, ondanks al haar gruwelijkheden, fascineert, en niet zonder reden. Maar wat zeker niet minder fascinerend, doch eveneens extreem gewelddadig, is, is het gedachtegoed waaruit IS voortkomt, het jihadistisch-salafisme. Ook over dit onderwerp zijn reeds een aantal interessante publicaties verschenen, maar geen een daarvan kan tippen aan het laatste werk van Shiraz Maher, Salafi-Jihadism: The History of an Idea. In dit werk behandelt Maher de intellectuele grondslagen van het jihadistisch-salafisme, en daarmee ook van IS.
Maher is iemand die bij uitstek geschikt is om een dergelijk boek te schrijven. Als ex-islamist is hij thans een senior-onderzoeker aan het Centre for the Study of Radicalisation aan King’s College London. Tijdens eerdere onderzoeken interviewde hij uitgebreid Europese jihadisten. En in zijn laatste werk focust hij zich dus meer op de brede intellectuele traditie waartoe hedendaagse islamistische terreurorganisaties als IS, Al-Qaeda en Boko Haram behoren.
Alhoewel Maher’s boek over de History gaat, behandelt het toch in de eerste plaats ontwikkelingen in de moderniteit. Dat is niet heel gek, want het jihadistisch-salafisme is voor een deel beïnvloed door moderne islamistisch denkers zoals Sayyid Qutb en Abul A’la Maududi, en anderzijds gevoed door politieke ontwikkelingen in de moderne tijd, zoals de oorlogen in Irak en Syrië. Maar de kracht van Maher’s boek is de diepgaande uiteenzetting van de veel bredere religieuze intellectuele traditie van het denken van de jihadistisch-salafisten, van Ibn Wahhab en Ibn Taymiyya tot aan het tijdperk van de vroege islam. Hij behandelt uitgebreid het salafisme, de stroming die zich richt op het navolgen van de eerste drie generaties vrome moslims, en de stroming binnen het salafisme die met geweld het vroege verleden van de islam wil recreëren, het jihadistisch salafisme. ‘Progress through Regression’, is waar deze groep naar streeft, aldus Maher.
De kracht van het boek van Maher ligt enerzijds in het feit dat hij uitgebreid de debatten schetst die plaatsvinden in (jihadistisch-)salafistische hoek. Hiermee biedt dit boek dus een gedetailleerd inkijkje in het denken binnen deze obscure stroming die ook in Europa aan steeds meer invloed wint binnen islamitische kring. Anderzijds biedt het boek ook een zeer uitgebreide uiteenzetting van (islamitische) concepten die binnen het jihadistisch-salafisme van belang zijn, van het Jihad tot Tawhid, en van Takfir tot Al-Wala wal-Bara en Hakimiyya. Maher behandelt al deze zaken zeer uitgebreid, en het boek verschaft daarmee een uiterst belangrijke bijdrage aan de reeds bestaande literatuur over het jihadistisch salafisme.
In het bijzonder is dit boek van belang omdat het laat zien hoezeer deze stroming waartoe IS en Al-Qaeda behoren een islamitische stroming is. Maher schrijft over deze groepen: ‘For every act of violence they will offer some form of reference to scriptural sources’. In de hedendaagse tijd wordt helaas vanuit zowel islamitische hoek als vanuit sommige intellectuele en politieke kringen in het Westen nog geregeld ontkend dat groepen als IS ook maar iets met de islam te maken hebben. Dit boek laat echter zien dat dergelijke ontkenningen futiel zijn, en hooguit de beperkte kennis over het jihadistisch-salafisme van de ontkenner in kwestie demonstreren. Alhoewel ook Maher terecht betoogt dat het hier gaat om een stroming die zich aan de randen en zeker niet in het hart van de islam bevindt, laat hij tegelijkertijd ook zien dat hun centrale concepten en bronnen dezelfde zijn als die van veel andere moslims, waarbij zij er hooguit een andere interpretatie op nahouden.
Ook laat Maher zien hoezeer deze stroming zich vijandig opstelt jegens het liberalisme, het secularisme, en de liberale wereldorde. Overigens zijn dit zeker niet de voornaamste vijanden van de jihadi-salafi’s die, zoals Maher ook beschrijft, zich ook vooral richten op moslims die er andere interpretaties dan zij op nahouden. De jihadistisch-salafisten hebben voor beide een hele theologie ontwikkeld op basis waarvan zij op gewelddadige wijze en met religieuze legitimatie tegen hen ten strijde kunnen trekken.
De zwakte van het boek zit ‘m vooral in het feit dat het zeker geen gemakkelijk boek, en vooral bij tijden een heel droog en theoretisch werk, is om te lezen. En zeker leken kunnen absoluut verdwalen in het oerwoud van termen en concepten waar Maher geregeld mee strooit. Maar dat doet niks af aan het belang van dit boek, een van de meest grondige beschouwingen van de religieus-intellectuele wortels van een aantal groeperingen en organisaties die vandaag de dag volop in het nieuws zijn, veel afkeer oproepen, maar ook tot de verbeelding spreken. Salafi-Jihadism is daarom een must-read voor eenieder die zich interesseert voor het de islam, het Midden-Oosten en terrorisme, en voor wie meer wil weten over de intellectuele grondslagen van een stroming die in de huidige tijd niet alleen een verwoestende impact heeft maar die ook velen blijft boeien.
Shiraz Mahler, Salafi-Jihadism: The History of an Idea, Hurst & Co, 2016
Recensie door Gert Jan Geling
