Waarom haten ze ons? van Frits Bosh

Naar aanleidingvan de vele al dan niet islamitische terreuraanslagen van de laatste maanden in Europa stelde een populaire Nederlandse tv-presentator deze simpele vraag: waarom haten ze ons? Zeventien verschillende auteurs hebben geprobeerd deze vraag te beantwoorden. Alleen al daarvoor is het boek zeker het lezen waard, want men krijgt een brede waaier van gegronde, gefundeerde en soms wel eens minder sterke argumenten voorgeschoteld, en dat alles kan alleen maar het debat en de reflectie rond deze moeilijke materie verrijken. Maar anderzijds moeten wij ook wel toegeven dat na het lezen van dit boek een mens er niet bepaald vrolijker van wordt.

Zeventien verschillende bijdragen recenseren, is geen sinecure, en daarom zal ik mij beperken tot mijn “eigenzinnige” visie op de krachtlijnen van dit boek, waardoor ik per definitie sommige van die afzonderlijke artikels teveel of te weinig eer aan doe, maar ik weet dat de lezersvan Liberales verdraagzame en vergevingsgezinde burgers zijn. Welke krachtlijnenkomen – door al die verschillende artikels – naar voren? In willekeurige volgorde en dus niet volgens graad van belangrijkheid zou ik de volgende willen vermelden:

Als de meeste aanslagenal “islamitisch” zouden zijn geïnspireerd (quod non), dan zijn ze zekerniet uitsluitendtegen “ons” gericht. De voorbije decennia zijn er vele malen meer bloedige en/of dodelijke aanslagenbinnen zgn. islamitische landen gebeurd dan daarbuiten. Dus – voor zover dat al een geruststelling zou kunnen zijn – wij zijn zeker niet de enige geviseerden. Reden daarvoor is dat “de” Islam” in feite niet bestaat. Hoewel alles begint bij de Koran ( et woord van God zoals opgeschreven door de Profeet Mohamed in de periode 610tot 633na Christus – meer daarover verder), was er nog tijdens het leven van de Profeet al onenigheid onder zijn volgelingen over hoe dat woord van God moest worden geïnterpreteerd.

Na de dood van de Profeet is dit verschil in visie alleen maar erger geworden, en vertaalt zich tot op vandaag in talloze al dan niet meer of minderradicale“strekkingen”  binnen de Islam (de grootste blokken binnen dit ruime spectrum zijn o.m. de Soennieten – de Sjiieten – de Salafisten – …). En al die strekkingen zijn er rotsvast van overtuigd dat zij, en zij alleen, het bij het rechte eind hebben en zijn daarom dan ook bereid om letterlijk gewapenderhand voor hun “gelijk” te strijden en te sterven. Vandaar dat er tot op vandaag meer slachtoffers vallenvan zgn. islamitische “terreur” binnen de islamwereld zelf dan daarbuiten.

Veel schrijvers beweren dat haat en geweld, en dus ook terreur, een wezenlijk onderdeel isvan de islamitische leer. En daarvoor begint men dan citaten te halen uit de Koran. En inderdaad, men kan in overvloed verzen vinden binnen de Koran die letterlijk aanzetten tot onverdraagzaamheiden geweldtegen andersdenkenden. Maar daarbij “vergeet” men te vermelden dat er minstens evenveel passages te vinden zijn binnen diezelfde Koran dieeen totaal anderverhaal laten horen. En dat hoeft niet te verwonderen, als men weet dat de profeet er 23 jaar heeft over gedaan om al zijn ingevingenvan God neer te schrijven (wie van ons blijft consequent, 23 jaar langvan zijn volwassen leven, hetzelfde denken en zeggen?). Maar vooral die 23 jaar heeft de profeet doorgebracht op twee totaal verschillende locaties, eerst in Mekka, nadien in Medina.

Kort door de bocht zou men kunnen stellen dat zijn periode in Mekkade periodevan de “zachte” islam was, waar men de hartenvan de mensen moest trachten te veroveren. Eens een zekere invloeden macht was verworven – en na zijn verhuis naar Medina – krijgen we een “hardere” islam. De verworven posities moesten worden geconsolideerd, maar vooral de invloed moest verder en grondig worden uitgebreid, dus een soort Nieuw Testament (waar critici van nu uit putten om aan te tonen dat de Islam alleen haat, geweld en onverdraagzaamheid propageert en vooral een “veroveringsgodsdienst” is). Dus inderdaad – binnen één en hetzelfdeboek – kan men argumenten vinden die twee totaal verschillende gezichten van de Islamonderbouwen.

Maar… is dat bij het christendom anders? Sebastien Valkenberg verwijst in zijn bijdrage naar een boekvan Steve Wells (the Sceptic’s Annotated Bible). Daarin heeft, in een 1600 blz. dikke turf, Steve Wells de Bijbel van ‘kritische” kanttekeningen voorzien en komt hij onder meer tot 1.316 passages die aanzetten tot wreedheid en geweld;  701 expliciete oproepen tot (religieuze) onverdraagzaamheid, enz… Kortom, de Bijbel is – als men de teksten letterlijk neemt – ook niet bepaald en honingzoet stationsromanetje. Daarom dat Valkenberg (met Wells) oproeptom ook een “Annotated Koran” te schrijven, maar vooral om noch de Bijbel noch de Koran letterlijk te lezen. Daarvoor is dan wel nodig dat theologen, filosofen, en andere “schriftgeleerden” de intellectuele vrijheid krijgen om teksten kritisch te lezen en te becommentariëren. En dat brengt ons bij een volgende “rode draad”  in het boek.

Het Jodendom, Christendom en de islam zijn alle drie “monotheïstische” godsdiensten (= geloven in één enkel Opperwezen) die in feite heel veel gemeenschappelijke kenmerken vertonen. Hoe is het dan kunnen gebeuren dat twee van de drie door de eeuwen heen   een vrij tolerante (en volgens sommigen zelfs een “verwaterde”) versie hebben opgeleverd, terwijl de islam halsstarrig is blijven vasthouden aan een vrij strakke en letterlijke versie van de oorspronkelijke schriften? Ook hier weer is de ruimte te beperkt om alle details weer te geven, maar het beeld van Pim Fortuyn vat deze evolutie hier wel goed samen: “Jodendom en Christendom zijn door de “wasmachine”  van de Verlichting gegaan, de islam (nog) niet”.

M.a.w., als men toelaatdat er open, objectief en tegensprekelijk kan en mag nagedacht worden over de essentie van welke godsdienstdan ook, dan kunnen en zullen de scherpste kantjes vanzelf afgerond worden of verdwijnen. Maar minstens even belangrijk is dat vooral het concept van scheiding tussen Kerk en Staat moet worden bepleit. Waar die hier in het Westenmin of meer een evidentie is geworden, is dat in de islamwereld veel minder tot helemaal niet het geval, waardoor sommigen zelfs stellen dat de islammeer een (politieke) ideologie dan een godsdienst is. Of waar de religie als dekmantel (of schaamlap) wordt gebruikt voor platte machtshonger. Velen zien in het feit dat binnen de islamwereld de principesvan de Verlichting (nog) niet zijn doorgedrongen, de reden waarom deze landen ook op louter wetenschappelijk, technologisch en artistiek gebied blijkbaar zijn blijven stilstaan en meer op het verleden dan op de toekomst zijn gericht.

Een ander thema dat op verschillende plaatsen aan bod komt, is de vraag of wij hier in het Westen niet alle ellende zelf over ons heen hebben afgeroepen? Moeten wij ons niet schuldig voelen ? Sommigen gaan zelfs terug tot aan de Kruistochten waar het Westenhet “weefsel”  van de Arabische/islamitische samenleving grondig heeft verstoord en wat nog doorwerkt tot op vandaag. Dus religieuze argumenten? Meer recent (einde 19de - begin20ste eeuw) is er dan de economische/geo-politieke “verkaveling” geweest van de islamwereld (waarmee het Westen vooral zijn energiebevoorrading wilde veiligstellen) waardoor – alweer – de lokale samenleving fundamenteel zou zijn ontwricht. Kortom, vele “fouten”  uit het verleden die nu moeten worden rechtgezet (en/of waar wij ons – in het Westen – minstens schuldig moeten voor voelen…). Dus… die recente aanslagen komen zo maar niet onverwacht ?

Het boe bevat met andere woorden stof genoeg om verder over na te denken, zelfs als sommige bijdragen duidelijk geschreven zijn voor en door xenofobe, populistisch georiënteerden. Voor zover we daar nog niet mochten van doordrongen zijn, de terreuraanslagen die hier in het Westen worden gepleegd, worden gemotiveerd door een veelheid aan factoren en zeker niet enkel en alleen doorhet jihadisme van de islam. Het spreekwoord zegt: “onbekend is onbemind”. Dus – naar mijn bescheiden mening – als wij naar oplossingen willen zoeken om de “verzuurde” verhoudingen tussen de Islam (met zijn complexe verscheidenheid) en de rest van de wereld te normaliseren, moeten wij langs beide zijden, elkaar eerst en vooral beter lerenkennen en begrijpen. Dan pas kan men “bruggetjes”  bouwen om niet naast, maar in harmonie met elkaar, samen te leven. Dit boek kan zeker helpen(hoe controversieel sommige bijdragen ook mogen zijn.. ) dit denkproces te voeden, al was het maar om te weten en te beseffen wat we niet willen.

Frits Bosh, Waarom haten ze ons?, De Blauwe Tijger, 2016

Recensie door Mark Bienstman

mbienstman@hotmail.com