Meester Mitraillette - Jan Vantoortelboom
In het jaar 2011 won de West Vlaamse schrijver Jan Vantoortelboom met zijn debuut Verzonken Land de Bronzen Uil voor het beste Nederlandse debuutroman. Hij haalde het toen met een bandbreedte van die andere West Vlaamse debutante, Ann De Craemer die met haar eersteling Vurige Tong de toenmalige publieksprijs won. Intussen maakten beide auteurs de verwachtingen waar. Ann De Craemer presenteerde dit jaar met Kwikzilver haar derde roman, en Jan Vantoortelboom schreef in het voorjaar zijn tweede roman Meester Mitraillette. En beide boeken zijn opnieuw voltreffers. Kwikzilver is een prachtige ode van Ann De Craemer aan haar grootmoeder en beschrijft dat met een formidabele literaire kracht. En Meester Mitrailette is niet gewoon een bevestiging van het grote literaire talent van Vantoortelboom, maar een werk dat meteen plaats hoort in de rij van grote Vlaamse schrijvers.
Nochtans is Meester Mitrailette geen klassiek boek. Het begint overrompelend met de executie van een Vlaamse soldaat David die, tijdens de Grote Oorlog, omwille van landsverraad geëxecuteerd wordt. Maar juist voor de executie blikt de soldaat – in de pen van Vantoortelboom – terug op zijn jeugd en zijn jonge jaren als onderwijzer in Elverdinge, een oer-katholiek dorp in West Vlaanderen vlakbij Ieper. Hij zal er les geven in het zesde leerjaar van de katholieke jongensschool. Maar bijzonder is dat hij zelf niet gelovig is, hij was niet eens gedoopt en ging niet naar de kerk. Blijkbaar had zijn vader bijzondere connecties met mensen die het voor elkaar kregen om hem daar een post te bezorgen ver weg van zijn eigen nest waarover de lezer met mondjesmaat meer verneemt. Er schuilt immers een drama in de geschiedenis van zijn leven.
Hij huurt in het dorp een wat armoedige woning en legt langzaam maar zeker contact met de pastoor en de boeren uit de omgeving. En vanaf 1 september 1913 staat hij voor zijn klas waarbij hem vooral Marcus Verschoppen, de zoon van een voorname, maar harde boer en zijn mooie echtgenote Godelieve opvalt. Marcus is een tengere jongen met een zwakke gezondheid, maar daar heeft zijn vader geen oog voor. Zware arbeid zal hem wel sterk maken. Al snel leert David de geplogenheden in het dorp kennen en als hij zijn huisbaas opmerkt dat hij zijn his in orde moet zetten, klinkt een eerste waarschuwing: ‘Je bent nieuw in Elverdinge. Je moet vrienden maken, geen vijanden. Ik hoor van alles over je en het zijn niet altijd goeie dingen.’ Het nieuws van zijn goddeloosheid had blijkbaar de ronde gedaan.
Even bizar voor de goegemeente was het spel dat de scholieren van de meester mochten spelen om een beeltenis van koning Leopold II met knikkers te vernielen. Want was hij het niet die in vrijstaat Congo talloze zwarten de handen had laten afhakken? Zo iemand verdient het niet geëerd te worden. De jongens vinden het geweldig, behalve de zachtzinnige Marcus. De beeltenis wordt tenslotte geraakt net op het ogenblik dat de pastoor toekomt. Het imago van de schoolmeester krijgt er een nieuwe deuk bij. Het is Godelieve die David komt verwittigen waarbij het gesprek de kant van het geloof opgaat. ‘Geloofsovertuiging is een persoonlijke zaak’, aldus David, maar de moeder verwittigt dat dit een dorp is, en dat zeggen dat de hemel niet bestaat gewoon gevaarlijk is.
Zo meandert het verhaal verder en krijgen de schooljongens in de klas het tegenovergestelde te horen van wat ze in de catechese aangeleerd krijgen. Ook de relatie tussen David, Marcus en Godelieve wordt steeds problematischer. Zeker als de meester duidelijk maakt dat Marcus geen boerenleven aankan, terwijl Verschoppen dat helemaal anders ziet. Vantoortelboom slaagt erin de spanning langzaam maar zeker op te voeren tot het tot een nieuw drama komt dat de lezer zelf moet ontdekken. Het loopt in elk geval slecht af met David die uiteindelijk in de gevangenis belandt. Waarna de oorlog uitbreekt en de auteur al zijn literaire kracht gebruikt om de waanzin van de oorlog te beschrijven. Op het einde schuiven alle stukken in elkaar nadat David eerder zijn hart dan zijn verstand gebruikte. Een prachtige roman die eindigt waar hij begon. De cirkel is rond. Vantoortelboom heeft zichzelf overtroffen. Die bronzen uil zal snel een gouden worden.
Jan Vantoortelboom, Meester Mitraillette, Atlas/Contact, 2014
Recensie door Dirk Verhofstadt
