All in Essay
In Astana, de hoofdstad van Kazachstan, werd onlangs een conferentie gehouden over Syrië, waar voor het eerst alle betrokken partijen aanwezig waren. Dat die na enkele dagen mislukte, was enigszins voorspelbaar. Maar het meest opvallende feit was dat het initiatief was uitgegaan van Rusland, Turkije en Iran. De Verenigde Staten waren er niet bij, enkel hun ambassadeur was door Rusland uitgenodigd. De Europese Unie ook niet. Dat was ondenkbaar een paar jaar geleden.
Vandaag hoor ik sommigen hardnekkig pleiten om de vrijheid van meningsuiting te beperken als het om radicale meningen gaat. De grondwet is er niet om de dictatuur van de meerderheid te legitimeren, maar net om elk individu te beschermen. De grondwet is er voor de goede dagen, maar ook en vooral voor de kwade. Het zou niet wijs zijn om ze op zulke momenten met beperkingen of noodtoestanden uit te hollen. Je kan onze vrijheden gewoonweg niet beschermen door ze voortdurend in te perken.
Als we naar een basisinkomen overschakelen, gaat onze institutionele infrastructuur op de tekentafel. De sociale normen over werk en vrije tijd moeten op de schop. De manier waarop we kijken naar onszelf, waarde toekennen, zingeving vinden moet volledig herdacht worden. Dat eindigt misschien in nihilistisch hedonisme of in een maatschappij waar mensen meer geneigd zijn vrijwillig dingen voor elkaar te doen. Allicht ontstaat een duale maatschappij. Wie weet wat het wordt?
Het decreet van Trump draagt niets bij tot een oplossing voor de wandaden van extreme islamisten. Integendeel: het verscheurt families, zet moslims en extremisten op één lijn én versterkt het islamisme door de seculiere krachten in de regio te negeren. Senator McCain zei dat het inreisverbod ook propaganda voor IS betekent. Inderdaad, islamisten hebben nu een ideaal excuus om nieuwe soldaten te ronselen. Je kunt het islamisme niet bestrijden door een muur rond je land te bouwen. Zo komen er alleen maar meer islamisten bij.
Los van wat we vinden van zijn toekomstvisioen van een communistische samenleving, kan Marx’ analyse van het kapitaal nog altijd veel verklaren van de huidige werkelijkheid. Zo kunnen we begrijpen hoe, bijvoorbeeld, milities van religieuze fanatiekelingen in Afrika en het Midden-Oosten, van al Qaeda tot Boko Haram, feitelijk bezig zijn met het vernietigen van lokale sociale en economische structuren, daarmee de weg vrijmakend voor integratie van die gebieden in een wereldwijde kapitalistische markt.
De enige manier om de verliezers van globalisering en technologische vooruitgang te compenseren bestaat erin de sociale zekerheid te versterken zodat werklozen een menswaardig bestaan kunnen leiden, en het onderwijs beter uit te bouwen, zodat mensen betere job perspectieven verkrijgen. Maar dat is precies wat Trump wil afbouwen. Trump is een gevaar voor Amerika en voor de wereld. Voor Europa zou dit gevaar er moeten toe leiden dat de dynamiek van politieke integratie weer wordt opgenomen.
Het aanvallen van de pers is één van de weinige constanten in het dissonante discours van Trump sinds hij besliste mee te dingen naar het Oval Office. De media maken deel uit van het establishment dat hij zo verafschuwt. Met hetzelfde pathos waarmee hij in The Apprentice ‘You’re fired!’ riep, snauwde hij onlangs op een persconferentie ‘You are fake news!’ naar een CNN-journalist. Vijanddenken en constante verdachtmakingen maken deel uit van zijn strategie. Stelselmatig worden bestaande normen uitgehold.
Het Europees socialisme anno 2017 is een roestig en inefficiënt machtsblok dat zichzelf aan de kant heeft gemanoeuvreerd om vervolgens als een wesp gestoken te reageren wanneer anderen haar effectief links laten liggen. Een tip: misschien wat minder obsessies over Guy Verhofstadt aan de dag leggen en beginnen met een grondige introspectie. Want Trump en Farage hebben jullie rol als verdedigers van de kleine man overgenomen. Wij willen daar tegen vechten met een pro-Europees hervormingsproject. Waar staan jullie?
De vraag is of salafistische organisaties verbieden een effectief bestrijdingsmiddel is. Verbieden is, zoals Verhofstadt in zijn boek zelf ook aangaf, een heikel punt in een liberale democratie. Immers, kenmerkend is nu net het idee dat de vrijheid van meningsuiting niet zo maar kan aangetast worden. Zelfs al kan het apolitieke salafisme een opstap of hellend vlak zijn naar de politieke jihad, is het nog maar de vraag of deze strekking verbieden heilzame effecten zou genereren.
Montaigne had voor zichzelf vier regels opgesteld: nooit koppig vasthouden aan een idee; nooit iemands handelen verklaren vanuit veronderstelde laaghartige motieven; nooit toegeven aan de publieke opinie; nooit vervallen in hooghartig, erudiet gezwets. Voeg daar aan toe: en als je tegenstander die fair play miskent, kiezen voor een goed boek. Je kan leren uit het verleden, wist Montaigne. Voor het nieuwe Jaar kunnen wij misschien deze richtlijnen onthouden.
De burger in de 21ste eeuw neemt terecht geen genoegen meer met eens om de vijf jaar gaan stemmen. Veel burgers willen meer betrokken worden bij het beleid en het mee vorm geven. Het gaat om burgers die de democratie een warm hart toedragen, en juist daarom ontevreden zijn met de doorgaans verticale structuur van de politieke praktijk vandaag. Onze samenleving wordt alsmaar horizontaler en de politiek van toen voldoet dus niet meer aan burgerverwachtingen van nu. Dit kan anders en beter.
Vorige maandag was Raoul Hedebouw van de communistische partij (PTB) te gast op De Afspraak. Daar kreeg hij de kans om zonder veel kritische vragen zijn extreemlinkse ideeën te ventileren. Het werd een promopraatje zonder dat zijn ideologische visie ter discussie werd gesteld. De media zijn klaarblijkelijk niet geïnteresseerd in de gevaarlijke inhoud van die partij? Nochtans gaat het om een puur communistische visie die, indien ze zou worden toegepast, de vrijheid van mensen ernstig zou aantasten.
Dat er twee wegen naar de waarheid zouden bestaan, wat Rik Torfs, die zich aansluit betoogt, lijkt dus in een eerste benadering bijzonder bevreemdend. Alsof geloof naar één enkel denksysteem verwijst, terwijl het toepasbaar is op allerlei leerstellingen. Er is één en slechts één weg naar betrouwbare kennis: die van een zo rationeel mogelijke benadering. Een parallellisme tussen wetenschap en ‘geloof’ (wat dit ook moge wezen) in verband met het zoeken naar waarheid, valt dus nergens te bespeuren.
De weg naar een meer liberale samenleving ligt niet uitgetekend en kent heel wat tegenstand. Dat betekent echter niet dat we bij de pakken moeten blijven zitten. Zoals Karl Popper ons voorhield, moeten we geen revolutie prediken, maar voortdurend kleine stappen zetten en verbeteringen doorvoeren die leiden tot meer zelfbeschikkingsrecht van elke mens. We moeten in de voetsporen treden van diegenen die, vaak op gevaar voor hun eigen leven, de kracht vonden om op te komen voor meer vrijheid en rechtvaardigheid.
Tenzij u de laatste weken op een andere planeet verbleef, weet u dat de ‘katholieke dialoogschool’ meer faciliteiten wil verlenen aan niet-katholieke (en vooral dan moslim)leerlingen. Al enkele weken wordt de publieke opinie overstelpt met berichten, die uitgaan van Katholiek Onderwijs Vlaanderen (KOV, Lieven Boeve), van Thomas, platform van de leraren rooms-katholieke godsdienst (Didier Pollefeyt, de ware vader van de ‘katholieke dialoogschool’) of van aanverwante organisaties, zoals de bisdommen (Jürgen Mettepenningen, Piet Raes). Zij zingen alle de lof – wat zeg ik, de zegeningen – van voornoemde school en haar nieuwe koers. Er lijkt maar geen eind te komen aan de stroom apologetische geschriften.
Het voorstel van Patrick Dewael om de Grondwet te herzien en om in het bijzonder aandacht te besteden aan ‘het karakter van de staat en de fundamentele waarden van de samenleving’ is alvast een stap in de goede richting. Dewael stelt terecht dat de Grondwet het kader vormt voor onze fundamentele waarden, rechten en vrijheden. Tegelijkertijd kan echter niet ontkend worden dat ‘heel wat burgers zich zorgen maken over de gevolgen van migratie’ en over het behoud van deze waarden, rechten en vrijheden.
